هر ايراني و غيرايراني در ابتدا كه اسم نوروز را مي‌شنود رسومي مشترك به ذهنش تداعي مي‌شود. هر چند تداعي اين مراسم مشترك نوروزي درست است، اما با اين وجود رسم نوروز در نقاط مختلف كشور هم با فرهنگ و شرايط آنجا تطبيق يافته است.
اين رسم باستاني به تناسب منطقه‌اي كه در آن برگزار مي‌شود عناصر جديدي را در بر مي‌گيرد كه از ديرباز با آن عجين شده‌اند، اما در اين بين مساله مهم اين است كه اين رسم‌هاي خاص در گذر زمان رنگ باخته‌اند و هر چه به زمان حال و آينده نزديك مي‌شويم در حال شكل‌گيري يك نوروز مشترك هستیم.
درست است كه نوروز از اول فروردين آغاز مي‌شود ولي مراسم آن از چندين روز و حتي چندين هفته قبل آغاز مي‌شوند و تا دو هفته بعد هم ادامه مي‌يابند. مراسم مشترك نوروزي را مي‌توان در چند دسته اصلي قرار داد.
«خانه‌تكاني» يكي از اين رسم‌هاي نوروزي است كه از چندين روز قبل از نوروز آغاز مي‌شود و با شست‌وشو، گردگيري و تميز كردن تمام خانه و وسايل آن تلاش مي‌شود روحي تازه در خانه دميده شود. در كنار خانه‌تكاني، خريدن لباس‌هاي نو با رنگ‌هايي شاد از ديگر برنامه‌هاي ايرانيان در اين ايام است.
روز اول عيد از اهميت ويژه‌اي برخوردار است؛ در لحظه تحويل سال افراد خانواده تلاش مي‌كنند در كنار يكديگر باشند. در اين روز سفره هفت سين كه يك نماد مهم است و از سماق، سير، سنجد، سمنو، سكه، سركه، سبزي تشكيل شده است در خانه‌ها پهن مي‌شود و از اين طريق ايراني‌ها يك رسم مهم را زنده نگه مي‌دارند. خواندن دعاي تحويل سال با محتواي«يا مقلب القلوب والابصار يا مدبر الليل والنهار يا محول الحول و الاحوال حول حالنا الي احسن الحال» و خواندن نماز عيد هم از ديگر رسوم است.
البته نبايد حاجي فيروزها را هم از ياد برد، حاجي فيروز از مشهورترين پيك‌هاي نوروزي است كه با لباس ويژه خود يعني پيراهن و شلوار قرمز، گيوه نوك‌تيز و منگوله‌دار و صورت سياه شده، فرا رسيدن نوروز را نويد ميدهد.
در عين حال زيارت قبور هم از ديگر رسوم اول سال است كه در بسياري از شهرهاي ايران از اهميت ويژه‌اي برخوردار است. يكي از رسم‌هاي ديگر نوروزي كه در سيزده روز عيد ادامه مي‌يابد ديد و بازديدهايي هستند كه نزديكي افراد را با يكديگر به همراه دارند.
عيدي دادن، هم در اين ديد و بازديدها و هم روز اول عيد از اهميت ويژه‌اي برخوردار است. يكي ديگر از رسوم مهم عيد رسم سيزده‌بدر است كه ايراني‌ها آن را در طبيعت و بيرون از خانه برگزار مي‌كنند و رسم‌هايي مثل گره زدن سبزه را در خود جاي داده است.
هر چند نوروز يك شمايل مشتركي دارد ولي در بعضي نقاط كشور ما نوروز با رسوم ويژه‌اي هم در هم تنيده شده است كه بيشتر در ارتباط با فرهنگ و جغرافياي ويژه آن منطقه است. در عين حال يافتن ردپاي اين نوروزهاي متفاوت كار آساني نيست، زيرا هرچه به زمان حال نزديك مي‌شويم نوروز در حال يك‌شكلي است و شايد تنها در شهرهاي كوچك بتوان ردپاي اين رسوم را يافت.
حال و هواي متفاوت نوروز بین كردنشين‌ها
صهيب ۲۳ ساله ساكن يكي از شهرستان‌هاي استان كرمانشاه است. او مراسم ويژه عيد در منطقه خودشان را اين‌گونه شرح ميدهد: در شهر ما شب تحويل سال در ميدان اصلي شهر آتش روشن مي‌كنند و مردان دور آن پايكوبي كردي، انجام مي‌دهند.
زدن دهل هم از ديگر برنامه‌هاي اين روز براي اعلام فرا رسيدن عيد است. مردم در اين روز لباس‌هاي اصيل محلي خود كه معمولا رنگ‌هاي شادي دارد مي‌پوشند. از آنجايي هم كه معمولا بيشتر عروسي‌ها در اين سه روز اول عيد برگزار مي‌شود شادي مردم در روزهاي بعد هم ادامه پيدا مي‌كند.
او گردش در طبيعت را يكي از مهم‌ترين برنامه‌هاي مردم در اين ايام مي‌داند و مي‌افزايد: از آنجا كه منطقه ما يك منطقه كوهستاني و سرسبز است گردش در طبيعت از اهميت ويژه‌اي برخوردار است و مردم بيشتر روزها را در طبيعت مي‌گذرانند و اين در روز سيزده بدر هم ادامه مي‌يابد.
يكي از رسم‌هاي ما در روز سيزده بدر اين است كه سيزده سنگ را به پشت سرمان مي‌اندازيم و با هر سنگي كه مي‌اندازيم يكي از غصه‌هاي سال گذشته را كه مي‌خواهيم ديگر نباشد بيان مي‌كنيم. در سيزده بدر شاد بودن از اهميت زيادي برخوردار است، زيرا اعتقاد داريم كه شادي اين روز به روزهاي ديگر سال هم منتقل مي‌شود.
از نوروز شمالي‌ها چه خبر؟
هستي ۳۰ ساله ساكن يكي از شهرستان‌هاي استان مازندران است. او از رسوم مهم مردم منطقه شمال كشور در ايام عيد به «آرمان» مي‌گويد: «روز اول عيد بدون استثنا و هميشه بايد سبزي‌پلو با ماهي حاضر باشد. سر سفره سال نو علاوه بر آجيل و ساير موارد مشترك سفره كه در همه جاي كشور وجود دارد برنجك و سوهان كنجدي هم سر سفره شمالي‌ها وجود دارد.»
او در ادامه به برپا كردن سفره سر مزار مردگان اشاره مي‌كند و مي‌افزايد: «سر قبور مردگان رفتن شايد رسمي مشترك در همه جاي ايران باشد ولي در استان ما از اهميت ويژه‌اي برخوردار است به حدي كه ما يك سفره هفت سين كوچك هم سر قبر مردگان به پا مي‌كنيم تا يادشان را گرامي داريم.» او با بيان اينكه رسوم اصيل شمالي را بايد در روستاهاي اين منطقه يافت، ادامه ميدهد: «در روستاها عيد را با پوشيدن لباس محلي و رسم‌هاي ويژه‌تري نسبت به مناطق شهري جشن مي‌گيرند.
در هنگام تحويل سال با شليك تفنگ سرپر و ساز و دهل آمدن سال جديد را اعلام مي‌كنند.» اين حرف هستي كه بايد ردپاي رسوم ويژه را در روستاها جست كاملا درست است، چون امروزه رسم عيد در بسياري از شهرهاي بزرگ به يك صورت مشترك برگزار مي‌شود و بسياري از رسوم محلي از ياد رفته‌اند.
ردپاي اين رسوم را بيش از هر جايي در روستاها و در حافظه پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها مي‌توان جست. از بيشتر جوان‌هاي امروزي هنگامي كه سوال مي‌كني نوروز در شهر شما چه رسم متفاوتي دارد مي‌گويند هيچ! اما با يك كنكاش كوتاه در صفحات تاريخ همان منطقه مي‌توان ديد كه نوروز در آن منطقه صورت ويژه خود را دارد.
نوروز اصفهاني‌ها طعم گز ميدهد
از محمد ۲۹ ساله درباره رسوم ويژه نوروزي اصفهاني‌ها در ايام نوروز سوال مي‌كنم، در ابتدا مي‌گويد هيچ رسم متفاوتي ندارند، بعد از چند ثانيه به «آرمان» مي‌گويد: چرا بعضي رسوم هستند كه فكر مي‌كنم خاص استان ما باشند. يكي از وسايل پذيرايي مهم اصفهاني‌ها در اين ايام گز است. او ادامه ميدهد: گرفتن عيد براي مرده‌ها از رسوم ديگر است. برای نخستين عيد فوت مرده در مسجد مراسم مي‌گيرند.
علاوه بر اين در روز تحويل سال جمع شدن در خانه يك بزرگ‌تر از اهميت ويژه‌اي برخوردار است. او در ادامه سخنانش به حال و هواي ويژه عيد در استان اصفهان اشاره مي‌كند و مي‌گويد: در ميدان نقش جهان توپي گذاشته‌اند و لحظه تحويل سال توپ شليك مي‌كنند و اين‌چنين نوروز شلوغ و پرمهمان اصفهان آغاز مي‌شود.
رسوم شيرين نوروزي در استان كرمان
حسين ۳۴ ساله از رسوم عيد در شهرستان‌هاي استان كرمان به «آرمان» مي‌گويد: در ميمند كه يك روستاي باستاني در ۴۰ كيلومتري شهر بابك است عيد نوروز را با رسوم اصيل زردشتي جشن مي‌گيرند. مردم اين روستا نه تنها نوروز بلكه شب چله و ديگر مراسم ايراني را هم به همان صورت باستاني برگزار مي‌كنند.
يكي از رسم‌هاي جالب مردم اين روستا اين است كه خواستگاري در شب چله و نوروز از اهميت ويژه‌اي برایشان برخوردار است و آن هم با يك رسم خاص صورت مي‌گيرد و هنگامي كه خانواده‌اي مي‌خواهد دختر خانواده ديگر را خواستگاري كند اگر شب چله باشد به آنها مي‌گويند اناردونتون با خانواده ما! و اگر نوروز باشد مي‌گويند سيب هفت سينتون با خانواده ما!
شنيدن اين جمله از سوي خانواده‌اي كه دختر مجرد دارند بدين معناست كه به خواستگاري دخترتان مي‌آييم. او به رسوم ديگر در استان كرمان اشاره مي‌كند و مي‌افزايد: يكي از رسم‌هاي اين منطقه در شب چهارشنبه‌سوري اين بوده است كه جاروي كهنه را آتش مي‌زدند و جاروي نو را به خانه مي‌آورند و يا اينكه كوزه كهنه را مي‌شكستند و از كوزه نو استفاده مي‌كردند.
نخستين پياله آب از كوزه تازه را هم بايد بزرگ خانواده مي‌خورد. اجراي اين رسم‌ها به اين دليل بوده كه مي‌خواستند كهنگي‌ها و غم و غصه سال قبل را دور بريزند.
