آلمانیها برخلاف برخی از هموطنان ما که نگاه تحسینآمیز به پدیده هیتلر دارند، با توجه به تجربه عینی و تاریخی فاشیسم، نگاه منطقیتری نسبت به نازیسم و دوران حکومت هیتلر دارند. بگذریم که در اثار شاخصترین نویسندگان آلمانی، نوعی عذاب وجدان بابت، انفعال جامعه آلمان که باعث قدرتگیری تفکرات فاشیستی شد به خصوص در دو سه دهه بعد از جنگ جهانی دوم به چشم میخورد.
در کتاب «او بازگشته است»، تیمور ورمش سعی کرد با زبان طنز به قضیه بنگرد، طنزی که البته در لایهای نهانی، اندیشه در خود مستتر داشت و آن این بود:
در یک جامعه باز، آگاه و مدرن، در صورت ظهور مجدد دیکتاتورها، از آنها کاری بیشتر از دلقک شدن برنمیآید!
این گزاره البته شرطها دارد و در جوامع زیادی، تکرار چندباره تاریخ، با تغییر مختصر در پوسته، امری طبیعی است. این جوامع اصولا استعداد کافی برای پیشبینی خطر و امکان ظهور مجدد پوپولیستها و خودکامگان را ندارند.
چند روز پیش متوجه شدم که به فاصله کوتاهی از انتشار کتاب، این کتاب دستمایه ساخت یکفیلم هم شده است، این فیلم توانسته است برای سه هفته پیاپی در صدر فیلمهای پرفروش آلمان قرار بگیرد و انیمیشن جذاب جدید پیکسار یعنی Inside Out را به رتبه پایینتر تنزل بدهد.
کارگردان فیلم -دیوید وندت- در گفتگو با گاردین گفته است که آلمانی باید بتوانند به هیتلر بخندند و فقط او را در قالب یک هیولای مسئول کشتارها و هولوکاست، نبینند. اما این باید خندهای باشد که در گلویتان گیر کند و شما به صورت همزمان بابت کارهایی که (هیتلر با انفعال شما انجام داده) شرمزده باشید.
داستان کلی کتاب و فیلم را شاید برخی از شماها بدانید:
هیتلر ناگهان بلند میشود و در حالی که هیچ خاطرهای از حوادث بعد از پایان جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۴۵ ندارد، وارد آلمان کنونی میشود. شماری او را تنها آدم عجیب و غریبی میپندارند، اما برخی هم به این فکر میافتند که اما میتواند سوژه مناسبی برای یک شوی تلویزیونی باشد.
کتاب«او بازگشته است»، در آلمان به تنهایی ۱۴ میلیون نسخه فروش داشته است. (۱۴ میلیون را مقایسه کنید با پرفروشترین کتابهای ما که اگر ۵ بار هم تجدید چاپ شوند، نهایتا در خوشبینانهترین حالت به فروش چند ده هزار جلدی میرسند!)
فعلا تنها زیر نویس انگلیسی این فیلم منتشر شده است، امیدواریم که مترجمان، زیرنویس فارسی را هم در دسترس ما قرار بدهند.
