جوانـان: تفریـح نداریم، قلیان می کشیم!
تنها سرطان نیست که در کمین مصرف کنندگان سیگار و قلیان نشسته است. نگرانی جدی مسئولان وزارت بهداشت درباره قلیانها مربوط به مسمومیت با مواد مخدر و محرک است چرا که اخیراً در برخی بیمارستانها، مسمومیت با شیشه و مواد مخدر در پی مصرف قلیان، گزارش شده است.روزنامه ایران / یکشنبه ۱۷ خرداد ۱۳۹۴
حالا قرار و مدارشان را در سفره خانهها میگذارند، جایی که راحت باشند و پکی به قلیان شان بزنند. نی را دست به دست میکنند و دمی میگیرند که با بازدمش خود را برای لحظاتی محو میکنند. دود سفید همه جا را فرا میگیرد انگار به خودی خود ابر تشکیل میشود، عجب حکایتی دارد این سفره خانهها، زمانی برای خودشان برو بیایی داشتند نه پسر و دختر بلکه مردهای موسفید کردهای که چایی مینوشیدند و درد دلی میکردند و از اتفاقاتی که در محل میافتاد باخبر میشدند.
حالا همه چیز تغییر کرده، مو سفید کردهها در پارکها هستند و پسران و دختران جوان در قهوه خانهها. برای چایی نمیروند، میروند که دود بگیرند از نی قلیانی که ذره ذره جان شان را خواهد گرفت. زمانی که پای دختران به سفره خانهها باز شد، شاید میشد با انگشت دست آنها را شمارش کرد، نگاهها به آنان خیره میشد و چشمها غره میرفت «آخر مگر قهوه خانه و سفره خانه جای دختر است.»
وقتی دختری پایش را میگذاشت، اینجور جاها یا راهش نمیدادند یا اینکه نگاههای معنادار او را مجبور به برگشت میکرد. جو آن زمان فرق میکرد، قهوه خانه کجا، دختر جوان کجا؟! وقتی نی قلیان را به دست میگرفتند پچ وپچها شروع میشد. «نگاه کن دختره رو قلیون گرفته الان سرش گیج میره با مخ میخوره زمین میبرنش بیمارستان» آن یکی: «خجالت نمیکشه پاشده اومده اینجا، مگه قهوه خونه جای دختره؟»
اما چند مدت بعد یعنی از سال ۸۸ نگاهها هم عادی شد و پای دختران و زنان به سفره خانهها بویژه مراکز تفریحی مثل دربند، درکه، فرحزاد و کن سولقان باز شد، آمارهای وزارت بهداشت نشان میدهد ۵/ ۳ درصد از ایرانیان هر روز قلیان میکشند اما وضعیت زمانی وخیم میشود که بشنویم تعداد دخترانی که قلیان به دست شدهاند از پسران بیشتر شده و زنان هم در حال پیوستن به این قشر هستند، شاید آنها میخواهند اینجا هم شعار برابری مرد و زن مصداق پیدا کند!
دکتر خسرو صادق نیت، رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت درباره میزان مصرف قلیان میگوید: «سال ۸۶ مصرف دخانیات در میان جمعیت ۱۳ تا ۱۵سال نسبت به سال ۸۲ دو برابر شده و از سال ۸۸ به بعد روند مصرف قلیان روزانه رشد چشمگیری داشته است. این آمار برای دختران از ۷/ ۸ درصد به نزدیک ۲۰ درصد افزایش یافته که نشان میدهد مصرف دخانیات در میان دختران شتاب بیشتری نسبت به پسران داشته است.
رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت این را هم یادآور میشود که برداشتهای نادرست از مصرف قلیان، نگرانیهای جدی را ایجاد کرده است اینکه اغلب افراد تصور میکنند قلیان، عارضهای ندارد باید بگوییم، مصرف یک وعده قلیان گاه برابر با مصرف پنج پاکت سیگار است.
قاپ زدن مشتریهای قلیانی در سفره خانهها
باید سری بزنیم به جاهایی که دختران بیشتر از پسران برای قلیان کشیدن اشتیاق دارند، جایی که راستش را بخواهید، پول توجیبی پسران کفاف قلیانهای مصری و چند طعم جدید با سرویسهای عجیب را نمیدهد. میروم به سفره خانهای در جاده سولقان، اینجا تا چشم کار میکند سفره خانه و رستوران و قلیان هست. بوی زغال و بلال همه جا را برداشته «بفرمایید چای و قلیان کنار رودخانه، ارزانتر از همه جا، بیا تا شلوغ نشده چای و قلیان ۱۵ هزارتومان» مردهای جوان با تابلوهای راکتی شبرنگ دار جلوی ماشینها را میگیرند و با همین جملات مشتریها را از یکدیگر قاپ میزنند.
وسط هفته است، کم کم هوا تاریک میشود اما با خاموش شدن آسمان چراغهای بزرگ گازی روشن میشود و رفت و آمدها زیاد. «خانم بفرمایید لژ، مخصوص خانمها»پلهها را بالا میروم، دخترانی میبینم که قلیانها را جلوی شان ردیف کردهاند و پک میزنند، تند و تند پک میزنند درست مثل حرفهایها.
به بهانهای میروم روی تختی که ۳ دختر جوان که سن شان به زور به ۲۰ سال میرسد، مینشینم. میپرسم که چه میکشند؟آن که دود زیادی از دهانش بیرون میدهد با خنده میگوید: «دوسیب آلبالو، میخوای؟» جواب میدهم نه تا به حال نکشیده ام، میخواهم امتحان کنم. دختر دیگر که پاهایش را دراز کرده و با موبایلش ور میرود انگار که جوک خنده داری شنیده است، میزند زیرخندههاهاهاها. «تابه حال نکشیدی؟، خانمی تا الان نکشیدی الان هم نکش میخوای چیکار».
کم کم یخ شان باز میشود، دانشجو هستند هر سه تایی شان. هفتهای یکی دوبار از دانشگاه مستقیم میآیند اینجا و دورهم به قول خودشان خوش میگذرانند، آن هم با قلیان میوهای. «مهسا» ۲۰ ساله است و دانشجوی رشته حسابداری، میگوید از ۲ سال پیش لبش به نی قلیان خورده، زمانی که با دوستان جدیدش برای ناهار اینجا آمده بود. وقتی میپرسم، قلیان ضرر دارد و در شأن دخترها نیست، این طور جوابم را میدهد: «قلیان پسر و دختر ندارد، چطور پسرها میتوانند راحت بروند قهوه خانه ما نمیتوانیم؟! در ضمن ما هفتهای یکبار آن هم برای تفریح قلیان میکشیم، معتاد که نیستیم.»
آلاچیقی که نشستهایم را دود برداشته، میشود از بوها فهمید چه قلیانی میکشند، بوی آلبالو، توت فرنگی و لیمو پیچیده البته همراه با بوی سوختگی، پیش خودم میگویم که واقعاً چه لذتی دارد این دود و دم که ساعتها دورهم مینشینند و به آن پک میزنند؟ دختر دیگر که ساکت تر از دوستان دیگرش به نظر میرسد، لب به حرف باز میکند و میگوید: «توی خانواده ما همه قلیان میکشند، حتی مادرم. اگر ایرادی داشت آنها هم نمیکشیدند. ما که تفریحی نداریم جز قلیان کشیدن اگر این را هم از ما بگیرن باید کجا بریم چه بکنیم؟»
به نظرم وضعیت بدتر از آن چیزی است که فکرش را میکردم. کار از نصیحت گذشته به این راحتیها نمیشود، زنگ خطر را برای این جوانها به صدا درآورد. شاید هم نمیخواهند باور کنند پول و جان شان را دارند دو دستی تقدیم میکنند به سوداگرانی که فقط پول برای شان مهم است.
پس از خداحافظی از ۳ دختر جوان پیش صاحب سفره خانه میروم و کارت خبرنگاری ام را نشان میدهم و میپرسم چرا وقتی که پلیس ورود خانمها را به سفره خانه ممنوع کرده بیشتر مشتریهایش دختران جوان هستند؟ وی که با دیدن من جا خورده است میگوید: «خانم چرخ زندگی ما و کارگرانی که اینجا کار میکنند با همین قلیان میچرخد از هر ۱۰ مشتری که میآید 8نفر قلیان میکشد و ۲ نفر غذا. خب درآمد اصلی ما از قلیان است و اگر تعطیلش کنیم و مشتری راه ندهیم که از بقیه عقب میافتیم البته بماند هرازگاهی پلیس میآید سرکشی میکند.» قهوه خانه چی تا حدی درست میگوید. برخی از سفره خانهها و کافی شاپها با عرضه قلیان روزانه میلیونها تومان درآمد کسب میکنند به همین خاطر دانشگاههای علوم پزشکی تهران تاکنون نتوانستهاند دست این مراکز را از فروش قلیان کوتاه کنند همان طور که شهنام عرشی معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، سفره خانههای سنتی را یکی از اماکنی که منجربه شیوع مصرف قلیان بویژه در خانمها شده است، عنوان میکند.
معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، از برنامه دانشگاههای علوم پزشکی برای برخورد با عرضه و مصرف مواد دخانی در رستورانها، دیزی سراها و کافی شاپها سخن میگوید و البته اشارهای هم به پلمب برخی از این مراکز دارد که البته با دور زدن قانون دوباره کارشان را از سر میگیرند. مسئولان حوزه مبارزه با دخانیات برخورد ضربتی را برای کنترل مصرف سیگار و قلیان در این اماکن کارساز نمیدانند و از طرف دیگر کمبود نیروهای بازرس را مشکل دیگری به منظور بازرسی از تمام این اماکن عنوان میکنند.
یک پک به قلیان یک پک به سرطان!
سولقان را به سمت جنت آباد میآیم، صحنه عجیب تر از سولقان میبینم، ۲ دختر بساط شان را پهن کردهاند روی چمن پارک، یکی داخل سری قلیان توتون میگذارد آن یکی هم زغالها را داخل توری فلزی ریخته و روی هوای میچرخاند، سرخی زغالها نشان میدهد همه چیز آماده آماده است. نی قلیان روی هوا میچرخد، انگار برای کشیدن قلیان بین دخترها دعواست، موفق کسی است که زغالها را میچرخاند. جلو میروم و ازشان میپرسم، چرا قلیان میکشند که هر دویشان باهم جواب میدهند «کلانتری؟»
می گویم ضرردارد، اهمیتی به حرفهایم نمیدهند، هنگامی که پیش شان مینشینم و خودم را معرفی میکنم، کم کم گرم میگیرند. «سمیه» ۱۷ساله است و امسال دیپلم میگیرد به جای درس خواندن برای شرکت در کنکور، فکرش جای دیگری است. میگوید ۳ سال پیش قلیان کشیدن را تجربه کرده است. زمانی که برادرش قلیانش را در خانه چاق میکرد و او هم برای کنجکاوی از توتون سوخته کام میگرفت و از آن زمان دودی شده است.
دختر دیگر هم خودش را «سمیرا» معرفی میکند و نخستین بار قلیان کشیدن را در خانه خاله اش تجربه کرده. او که دود قلیان را با شکلهای مختلف از دهانش بیرون میدهد وانمود میکند که خیلی حرفهای است. سمیرا میگوید: «۱۵ ساله بودم شب را خانه خاله ام ماندم. او که تنها زندگی میکند قلیانش را آورد و به من هم تعارف کرد، یادم میآید طعمش آلبالو بود. خوشم آمد و هفتهای یکبار به خانه اش میرفتم و با خاله ام قلیان میکشیدم خیلی حال میداد از آن زمان به بعد دیگه به آن عادت کردم، گاهی با دوستانم به سفره خانه میرویم گاهی هم پارک.» قلیان فقط تفریح و خوشگذرانی نیست. پشت هر کامی که از دود قلیان میگیریم، سم زهرآگین سرطان را هم سر میکشیم. انجمن آنکلوژی و رادیوتراپی ایران از بروز سرطان دهان در کشور به دنبال افزایش مصرف قلیان هشدار میدهد.
رئیس انجمن آنکلوژی و رادیوتراپی ایران با اشاره به مصرف دو برابری قلیان در کشور میگوید: حداقل در یک تا دو دهه آینده با مشکل افزایش سرطانهای دهان رو به رو خواهیم شد. دکتر محمدرضا قوام نصیری چگونگی تأثیر قلیان در بروز سرطان دهان را این گونه توضیح میدهد. «برگهای دخانیات و مواد موجود در توتون میتواند در افراد مصرف کننده، سرطان دهان ایجاد کند و احتمال بروز این بیماری بر اثر مصرف قلیان میوهای بیشتر خواهد بود.
تنها سرطان نیست که در کمین مصرف کنندگان سیگار و قلیان نشسته است. نگرانی جدی مسئولان وزارت بهداشت درباره قلیانها مربوط به مسمومیت با مواد مخدر و محرک است چرا که اخیراً در برخی بیمارستانها، مسمومیت با شیشه و مواد مخدر در پی مصرف قلیان، گزارش شده است.
رئیس مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت همچنین نسبت به ابتلا به هپاتیت و سل در قلیانیها هشدار میدهد. به اعتقاد متخصصان حوزه سلامت، مجرای عبور دود قلیان میتواند حاوی آلودگیهای میکروبی و قارچی بوده و خطر ابتلا به هپاتیت و سل را در قلیانیها بیشتر کند.
دکتر مجید صفاری نیا رئیس انجمن روانشناسان اجتماعی ایران، مصرف قلیان را یک مسأله فرهنگی میداند که ریشه در تاریخ ما دارد. او میگوید: در فرهنگ ما قلیان کشیدن زنان متداول بوده و قلیان را بد نمیدانند اما در سده پهلوی دوم احساس کردند قلیان با طبع زنانه جور در نمیآید و به اصطلاح نوعی بی کلاسی است و لوکس نیست از این رو زنان از کشیدن قلیان دست برداشتند.
به گفته رئیس انجمن روانشناسان اجتماعی ایران، پدیده مصرف قلیان نه تنها در ایران که در کل خاورمیانه متداول شده و طراحی مدلهای متنوع قلیان، زنان را به استفاده از آن تشویق میکند.
تفریح نداریم، قلیان میکشیم
صفاری نیا میگوید: قلیان میتواند یک جور تشخص برای زنان باشد. آنها با کشیدن قلیان احساس عزت نفس کرده و لذت میبرند و گاهی نیز نگاه تفریحی و سرگرمی به این ماده دخانی دارند. زنان قلیانی بر این باورند ما که نمیتوانیم فلان تفریح را داشته باشیم اما قلیان که میتوانیم بکشیم.
بعد سومی که دکتر صفاری نیا به آن اشاره میکند، بار آرام بخشی قلیان اما از جنس آرام بخش منفی است. مخدرها و دخانیات یکی از روشهای کاهش اضطراب است اما جنس شان منفی است این گونه زنان تفریحهایی همچون ورزش، استخر و پیاده روی را که نقش کاهش اضطراب اما از جنس مثبت دارند با کشیدن قلیان جایگزین میکنند.
در هر حال، کشیدن قلیان در نسلهای پیش از ما به عنوان یکی از برنامههای زندگی روزمره مطرح بوده و در حال حاضر این مسأله با تبلیغ و ترویج مصرف قلیان از سوی کمپانیهای سازنده توتون گره خورده و موجب شده زنان به خاطر بار تشخصی، سرگرمی و ضد اضطرابی به این ماده دخانی روی بیاورند. در نظر بگیرید زمانی نه چندان دور را که زنی پشت فرمان ماشین سیگار میکشید، نگاههای تند مردم او را بدرقه میکرد و قلیان کشی و سیگار کشیدن دختران عکس العملهای تندی را در جامعه مان به همراه داشت و کاری زشت و قبیح برشمرده میشد اما حالا شرایط تغییر کرده و متأسفانه قبح آن درجامعه بویژه شهرهای بزرگ شکسته شده و بیم آن وجود دارد این موج ناپسند به شهرهای کوچک و حتی روستاها هم برسد.
باید دست به کارشد و فکری کرد. سازمانها و ارگانهای دیگر برنامهای در نظر بگیرند تا مقابل موج مصرف سیگار و قلیان ایستاد تا بیش از این قربانی نگیرد، سالانه صدها میلیارد تومان در کشور دود میشود. چند برابر آن هم خرج درمان بیمارانی میشود که سیگاری و قلیانی بودهاند و حالا یا شش و ریه شان از بین رفته یا سرطان گرفتهاند. تا همین لحظه هم دیر جنبیده ایم واگردست به کار نشویم تا چند سال دیگر با موج زیاد بیماران سرطانی روبه رو خواهیم شد. آیا بهتر نیست مراقب خودمان باشیم و زیاد دور و بر سرطان و سمهای مهلک آن آفتابی نشویم؟!
