ریشه و سرچشمه بسیاری از دشواری ها در زندگی روزمره، همچون کمرویی، خجالت و شرمگینی، احساس انزوا و اضطراب در نبود مهارت ابراز وجود، جرات‌مندی و قاطعیت‌ورزی است. بسیاری از مواقع در شرایطی قرار می‌گیریم که تقاضایی از ما می‌شود که هیچ تمایلی به انجام آن نداریم اما باز هم در جواب به جای استفاده از واژه «نه» می‌گوییم «بله». چرا که در ذهن خود حس جرات‌مند بودن را تقویت نکرده‌ایم. اگر شما نیز چنین مشکلی دارید، این مقاله را بخوانید.
جرات‌مند بودن چیست؟
آیا تاکنون متوجه شده‌اید که در برابر تقاضاهای دیگران، به رغم این که تمایل به انجام آنها نداریم، به جای گفتن «نه نمی‌توانم» ، «بله» می‌گویید؟ آیا نمی‌توانید نارضایتی خود را از یک دوست بیان کنید، حتی اگر فکر کنید آن کار موجه است؟ آیا قبول تمجید و تحسین را دشوار می‌یابید؟
اگر پاسخ شما به هر یک از سؤالات فوق «بله» باشد، احتمالا در زمینه جرات‌مندی مشکل دارید. جرات‌مندی دفاع از خود به شیوه‌ای است که به حقوق شخص دیگر تجاوز نشود. جرات‌مندی ابراز مستقیم، صادقانه و مناسب احساسات و عقاید شما است. ممکن است شما جرات‌مندی را در گذشته ناراحت‌کننده یافته‌اید؛ زیرا آن را با پرخاشگری اشتباه گرفته‌اید. پرخاشگری یک نوع شیوه دفاع از خود است که در آن به حقوق شخص دیگر تجاوز می‌شود. پرخاشگری به صمیمیت آسیب می‌زند و شأن شما را در دید دیگران پایین می‌آورد. یکی از تعاریف دفاع از حقوق خود و اجازه بهره‌جویی از این حقوق را به کسی ندادن، جرات‌مند بودن است. جرات‌مندی همچنین به معنی انتقال روشن آن چه در واقع می‌خواهید، احترام گذاردن به حقوق و احساسات خود و احترام گذاردن به حقوق و احساسات دیگران است. جرات‌مندی ابراز صادقانه و مناسب احساسات، عقاید و نیازهای شخصی است.
جرات‌مندی داشتن موضع خود تحلیلی و سپس عمل است، آن گاه نتایج ارزشمند حاصل می‌آید.
وجه تمایز جرات‌مندی و پرخاشگری
پرخاشگر بودن به معنی حمایت از خود به شیوه‌ای است که در آن به حقوق دیگران تجاوز می‌شود. رفتار پرخاشگرانه نوعا تنبیه‌گرانه، خصمانه، سرزنش‌آمیز و تحکیم‌جویانه است. پرخاشگری می‌تواند تهدید، توهین و حتی تنبیه بدنی را شامل شود. پرخاشگری می‌تواند شامل ریشخند، عبارت طعنه‌آمیز، غیبت و… «لغزش زبانی» شود.
چه چیز باعث می‌شود مردم از جرات‌مند بودن اجتناب ورزند؟
اکثر مردم به دلیل ترس از ناراحتی دیگران و از دست دادن دوستی آنها، از جرات‌مندی دست می‌شویند. با این وجود هر چند ممکن است شما با کنار گذاردن جرات‌مندی از ناخرسندی‌های فوری و بلافصل پرهیز کنید، ولی چنین کاری در درازمدت رابطه را به مخاطره می‌افکند و آن‌گاه احساس شما این خواهد بود که مرتب بهره‌هایی را از دست می‌دهید.
شما از چه میزان جرات‌مندی برخوردارید؟
سؤالات زیر را از خودتان بپرسید:
آیا شما احساسات و توجیحات خود را به روشنی به دیگران بیان می کنید؟
آیا شما در صورت نیاز، از دیگران درخواست کمک میکنید؟
آیا شما خشم و عصبانیت خود را به نحو مناسب ابراز می‌دارید؟
آیا وقتی گیج می‌شوید، سؤال می‌پرسید؟
آیا وقتی متفاوت از دیگران فکر و احساس میکنید، عقاید خود را داوطلبانه بیان می‌دارید؟
آیا وقتی نمی‌خواهید کاری انجام دهید، می‌توانید «نه » بگویید؟
آیا شما در مجموع به شیوه اعتمادآمیز، با قدرت و صلابت صحبت میکنید؟
آیا وقتی با مردم حرف می‌زنید به آنها نگاه میکنید؟
چهار نوع جرات‌مندی
جرات‌مندی اساسی: این نوع جرات‌مندی، ابراز ساده و مستقیم باورها، احساسات، یا عقاید شما است. این نوع جرات‌مندی معمولا از طریق عبارات ساده‌ای؛ چون «من می‌خواهم» یا «من احساس می‌کنم» ابراز می‌شود.
جرات‌مندی قوی: این نوع جرات‌مندی، انتقال حساسیت‌ها به شخص دیگر است. بازشناسی موقعیت یا احساسات شخص دیگر که به دنبال آن اظهارنظری صورت می‌گیرد که در آن شما از حقوق خاص خود حمایت میکنید.
«من می‌دانم که شما واقعا سرتان شلوغ بوده است، ولی می‌خواهم احساس کنم که رابطه‌ها برای شما مهم است. می‌خواهم شما به من و ما زمانی را اختصاص دهید.»
جرات‌مندی فزاینده: این نوع جرات‌مندی زمانی به وقوع می‌پیوندد که شخص دیگری در واکنش به جرات‌مندی اساسی شما شکست می‌خورد و به تجاوز علیه حقوق شما ادامه می‌دهد. در نتیجه شما به تدریج جرات‌مندی را گسترش می‌دهید و به نحو فزاینده‌ای بر رای خود محکم‌تر تاکید می‌ورزید. در این گونه جرات‌مندی حتی ممکن است شما به پاره‌ای از اعمال اشاره کنید که در صورت ادامه رفتار طرف مقابل، از شما به عنوان نتیجه بروز کند، ولی اشاره به اعمال تنها پس از چند عبارت جرات‌مندی اساسی و پایه ارایه می‌شود. برای مثال، اگر شما تا پنج بعدازظهر فردا کارتان را روی ماشین من تمام نکنید، من مجبور می‌شوم به فلان یا بهمان دفتر تجاری زنگ بزنم.»
جرات‌مندی از طریق گفتار با «من» آغازشونده: این نوع جرات‌مندی خصوصا برای بیان احساسات منفی مفید است. این نوع جرات‌مندی یک اظهارنظر سه بخشی را شامل می‌شود.
وقتی شما چنین و چنان کردید… (رفتار را توصیف کنید.)
اثرات عبارت‌اند از… (این موضوع را که چگونه رفتار به نحو عینی و ملموس بر شما اثر می‌گذارد، توصیف کنید.)
من احساس می‌کنم که…عبارت اول شخص مفرد را به کار ببرید: «من احساس می‌کنم که » به جای «شما فلان یا … هستید.»
تمرکز اصلی در اظهارنظرهای با «من» آغاز شونده، روی بخش «من احساس می‌کنم» ، «من می‌خواهم» می‌باشد. به هنگام ابراز خشم، تمایل غالبا به سرزنش شخص دیگر، از کوره در رفتن و اختیار هیجان را از کف دادن است. جرات‌مندی از طریق گفتار با «من» آغاز شونده می‌تواند به شما کمک کند به نحو سازنده برخشم خود متمرکز شوید و در ارتباط با احساسات خودتان موضع روشنی بگیرید.
یادگیری جرات‌مند بودن به شیوه مثبت
چگونه شروع کنیم؟
یک نظام اعتقادی و ارزشی را قبول کنید که به شما اجازه ابراز وجود بدهد. این گام دشوارترین گام است. بدین معنی که چنین نظامی است که به شما اجازه می‌دهد خشمگین شوید، «نه» بگویید، درخواست کمک کنید و خطا کردن را قبول کنید.
یادگیری مهارت‌های جرات‌مندی
این مهارت‌ها عبارتند از: جرات‌مندی اساسی، جرات‌مندی قوی، جرات‌مندی فزاینده از طریق گفتار با «من» آغازشونده.
چهار نوع جرات‌مندی
از بهترین مهارت‌های ارتباطی خود استفاده کنید. تماس چشمی مستقیم برقرار کنید، وضع بدنی مناسب به خود بگیرید، حالات چهره خود را مناسب با پیام انتخاب کنید، سطح و آهنگ مناسب صدای خود را حفظ کنید، زمان مناسبی را برای جرات‌مندی انتخاب کنید.
فنون خاص جرات‌مندی
گفتار جرات‌مندانه: اجازه ندهید دیگران از شما بهره‌جویی کنند و بر رفتار مناسب و منصفانه داشتن اصرار بورزید. درباره آن چه می‌خواهید، آن چه فکر میکنید و آن چه احساس میکنید تا آن جا که ممکن است صریح و خاص باشید. مثلا: «نوبت من است» ، «لطفا صدای رادیو را کم کنید» ، «چون درخواست خود شما است دوست دارم شما را در یک لباس دیگر ببینم، این لباس مناسب شما نیست.»
مخالفت منفعلانه و فعالانه: وقتی با شخصی مخالف هستید به دلیل تمایلی که به حفظ رابطه «صلح آمیز» دارید از طریق لبخند زدن، تکان دادن سر یا توجه زیاد، تظاهر به موافقت نکنید، به جای آن، موضوع بحث را تغییر دهید، به شیوه دیگری عمل کنید. وقتی اعتماد به موضوع دارید، به صورت فعال مخالفت کنید.
پرسیدن چرا: وقتی شخصی دارای اقتدار بوده و از موضع بالاتر، از شما می‌خواهد کاری انجام دهید که به نظر منطقی یا لذت‌بخش نمی‌آید، بپرسید «چرا» باید آن را انجام دهید. شما یک فرد بزرگ‌سال هستید و نباید اقتدار را بدون پرسش بپذیرید. بر توضیحی که متقاعد‌کننده باشد اصرار بورزید. با خودتان صحبت کنید: وقتی عملی انجام داده‌اید که آن را ارزشمند تلقی میکنید، برای دیگران این فرصت را فراهم کنید تا از آن مطلع شوند. همچنین اجازه دهید مردم بدانند درباره امور چه احساسی دارید. در مکالمه، متکلم وحده نباشید، اما وقتی موقعیت را مناسب یافتید در سخن گفتن درنگ نکنید.
تمرین:
به صرف خواندن یک جزوه نمی‌توانید جرات‌مند بودن را یاد بگیرید، اگر امکان آن فراهم است به گروه مهارت‌های جرات‌مندی یا گروه مهارت‌های ارتباطی بپیوندید. شما می‌توانید در ارتباطی که با دوستان و اعضای خانواده خود برقرار میکنید این مهارت‌ها را تمرین کنید، ولی ابتدا به آنها بگویید که مشغول چه کاری هستید! روی کمک آنها می‌توانید حساب باز کنید، در مورد چگونگی انجام مهارت‌ها، از این افراد بازخورد دریافت کنید. ارتباط صادقانه در درازمدت به روابط شما کمک می‌کند. در آغاز سعی نکنید رفتارتان را در مورد موقعیت‌های دشوار و فشارآور تغییر دهید. ابتدا در موقعیت‌هایی که کمترین احتمال خطر را دارد، تمرین کنید.
منبع: سایت روان
