پایان نمایشگاه کتاب تهران

 

پایان نمایشگاه کتاب تهران
امیر رستاق

بیست و هشتمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران بعد از ۱۱ روز در محل مصلی تهران به پایان رسید. نمایشگاهی که علاوه بر متن و محتوای آن که فروش کتاب است، با حواشی ریز و درشتی روبرو شد که تقریبا هر ساله در قالب‌هایی یکسان، اما با محتوایی متفاوت در معرض داوری و قضاوت مخاطبان آن قرار می‌گیرد. برخی از برجسته‌ترین رخدادها و حوادث روزهای برگزاری نمایشگاه را از نظر می‌گذرانیم.
رشد قیمت‌ها
نگاهی به قیمت پشت جلد کتاب‌های نمایشگاه می‌تواند یک ارزیابی کوتاه، اما نسبتا مطمئن نسبت به رشد قیمت‌ کتاب‌ها را در اختیار مخاطبان قرار دهد.
به نظر می‌رسد قیمت پشت جلد کتاب‌ها با رشد ۳۰ تا ۵۰ درصدی روبرو بوده است.
این رشد قیمتی درکتاب‌های چاپ دوم کمتر است. اما قیمت‌های ناشران بخش خصوصی تقریبا در مقایسه با سال گذشته ۵۰ درصد رشد داشته است که از بالا رفتن هزینه‌های تولید در این بخش خبر می‌دهد.

پرفروش‌ها
در میان نویسندگان ایرانی کتاب چراغ‌ها را من خاموش می‌کنم از فروش بیشتری برخوردار بوده است. این کتاب به چاپ پنجاه و سوم رسید و در یک سال گذشته ۵ بار تجدید چاپ شده است. برابر آماری که روی سایت خانه کتاب قرار دارد، مجموعه کتاب‌های پیرزاد ۱۲۲ بار چاپ شده‌اند که در نوع خود رکوردی در فضای رخوت زده نشر ایران محسوب می‌شود.
اما در مقابل کتاب مفاتیح‌الحیات آیت‌الله عبدالله جوادی آملی را باید یکی از پرفروشترین کتاب‌های نمایشگاه به شمار آورد. اثری که سه سال قبل منتشر شد و چاپ دویست و دوازدهم آن در نمایشگاه کتاب عرضه شد.
نکته مهم شمارگان های ۵ هزار تایی هر نوبت چاپ این کتاب است که شمارگان آن را به بالای یک میلیون نسخه در کل رسانده است. کتاب آقای جوادی‌ آملی به نوعی جلد دوم مفاتیح‌الجنان به شمار می‌رود با این تفاوت که وجه عرفانی و اخلاقی دعاها پررنگ‌تر از کتاب مفاتیح‌الجنان شیخ عباس قمی است.
دیدار رهبر ایران از نمایشگاه
دیدار آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر ایران از نمایشگاه کتاب به تمامی حرف و حدیث‌ها درباره قهر یا آشتی او با نمایشگاه کتاب و سیاست‌های فرهنگی وزارت ارشاد پایان داد.
آقای خامنه‌ای که تقریرهایش بر برخی رمان‌های جنگ بازار گرم و پرفروشی را برای این گونه ناشران و کتاب‌ها فراهم آورده است، در نمایشگاه امسال علاوه به سرکشی به ناشران طیف مذهبی و دفاع مقدس سری به غرفه‌های ناشرانی زده است که عمدتا در زمره ناشران طراز اول بخش خصوصی قرار دارند و از جمله منتقدان سرسخت سیاست‌های عرصه کتاب در دوره محمود احمدی‌نژاد بوده‌اند.

نشر نی، نشر مرکز، نشر ثالث، چشمه، ققنوس و انتشارات فرهنگ معاصر و سخن و نگاه از جمله ناشرانی بودند که تصاویر منتشره از دیدار رهبر ایران نشان می‌دهد او در غرفه‌های آنها توقف کرد و از برخی کتاب‌های‌آنها پرسید. گزارش سایت رهبری ایران هم به جزییات تازه‌تری از سوالات او درباره کتاب‌ها و ناشران اشاره کرده است.
ویدئویی کوتاه از بازدید آقای خامنه‌ای در غرفه انتشارات فرهنگ معاصر موجود است که از ناشر درباره کتاب‌های حوزه فرهنگ لغت می‌پرسد و حتی سوالی مطرح می‌کند درباره فرهنگ چینی به فارسی که ناشر پاسخ منفی‌ می‌دهد، اگر چه به نظر می‌رسد در برنامه‌های آینده این ناشر تولید آثار دو زبانه قرار داشته باشد.
فروش نمایشگاه کتاب
آمارهای فروش مطلوب نمایشگاه کتاب خبر می‌دهد. عباس صالحی ، رئیس نمایشگاه کتاب و معاون فرهنگی وزیر ارشاد در اختتامیه این نمایشگاه اعلام کرد که ۶۶ میلیارد و ۴۰۰ میلیون تومان فروش از طریق تراکنش‌های کارت بانک صادرات صورت گرفته است؛ رقمی که در مقایسه با فروش ۴۶ میلیارد تومانی نمایشگاه کتاب سال گذشته از رشدی ۵۰ درصدی خبر می‌دهد.
اگر چه تورم ۱۵ درصدی اقتصاد کشور و رشد ۳۰ تا ۵۰ درصدی قیمت پشت جلد کتاب‌ها را هم باید مد نظر قرار داد. اما در مجموع به نظر می‌رسد فروش نمایشگاه کتاب امسال راضی کننده‌ تر از دوره گذشته بوده است. در کنار فروش از طریق تراکنش البته فروش‌های دستی هم قرار داشت که می‌تواند رقم کلی فروش را بالاتر ازاین میزان نشان دهد. در میان ناشران بخش‌های مختلف نیز ناشران نمایشگاهی در صدر فروش و سپس ناشران بخش عمومی و در نهایت ناشران بخش بین‌الملل و ناشران بخش کتاب کودک و نوجوان قرار داشتند.
رضایت نسبی از نحوه اداره نمایشگاه
از جمله مهمترین رخدادهای نمایشگاه امسال واگذاری مدیریت برخی از بخش‌های مهم آن به تشکل‌های نشر بود. در این میان ورود اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران که در تمامی دوره دولت گذشته با غضب و بی‌اعتنایی روبرو بود، ضمن آنکه صدای برخی منتقدان دولت را بلند کرد،‌ اما در مقابل به روان‌تر شدن خدمت رسانی به نمایشگاه منجر شد.

اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران در عمل مدیریت بخش ناشران عمومی و داخلی را عهده دار و ریاست آن نیز عضو و سخنگوی اصلی شورای سیاستگذاری نمایشگاه بود. برابر گفته معاون فرهنگی وزیر در مراسم اختتامیه” نظرسنجی‌های روزانه از خریداران و بازدید‌کنندگان نمایشگاه کتاب نشان می‌دهد که رضایت نسبی آنها از نمایشگاه امسال در مقایسه با دوره گذشته ۳۰ تا ۳۵ درصد رشد داشته است”
جمع‌آوری کتاب‌ها
اینکه هر ساله کتاب‌هایی از غرفه‌ها جمع‌آوری شود،‌ قابل پیش‌بینی بود،‌ به خصوص در بخش‌ کتاب‌های خارجی که هر ساله و به رغم ممیزی و بررسی سفت و سختی که صورت می‌گیرد، آثاری به چشم برخی بررسان در طول نمایشگاه می‌آید که با سیاست‌های نه تنها نشر که جمهوری اسلامی نیز در تضاد قرار دارد.
برای نمونه کتاب‌های”در آمدی انتقادی درباره خمینی” نوشته آرشین ادیب مدقم، از انتشارات کمبریج، رمان “من و سیمین و مصطفی” نوشته شیوا ارسطویی ، “منتخبی از شعرهای شاد به همراه چند عکس یادگاری ” نوشته فاطمه اختصاری، مجموعه شعر”به احترام سی و پنج سال گریه نکردن” سروده حامد ابراهیم پور و کتاب”چرا ملت ها شکست می‌خورند” نوشته دارون عجم اوغلو و جیمز ای. رابینسون با ترجمه محسن میردامادی و محمد حسین نعیمی پور از زندانیان پس از انتخابات ۸۸ هستند، از جمله این کتاب ها بود.
کتاب آخر را انتشارات روزنه به بازار کتاب عرضه کرد که ناشر آن بعد از وقایع سال ۸۸ به زندان افتاد و چند سالی از شرکت در نمایشگاه هم محروم بود.
تعطیلی غرفه‌ها و ماجرای پوزش خواهی معاون وزیر
دادن غرفه به انتشارات حیان و سپس بستن غرفه این ناشر و در نهایت پوزش‌ معاون وزیر از مهدی خزعلی (ناشر معترض و زندان رفته بعد از حوادث سال ۸۸) از جمله رخدادهای جنجال برانگیز نمایشگاه کتاب به شمار می‌رفت. بخش پوزش‌خواهی با انتقاد تند برخی رسانه‌های مخالف و منتقد سیاست‌های وزارت ارشاد از جمله کیهان روبرو شد.

علاوه بر این غرفه حدود ۳۰ ناشر دیگر نیز تعطیل شد. برخی از این تعطیلی ها به دلیل تخلفات آیین‌نامه‌ای (به خصوص فروش کتاب‌های پرفروش برخی ناشران دیگر در غرفه‌ها) صورت می گیرد.
تخفیف‌ها
در دوره‌های برگزاری نمایشگاه تخفیف‌هایی از سوی ناشران به خریداران داده می‌شود، که پایه آن روی ۱۰ درصد بنا شده است، اما برخی ناشران با توزیع بن‌های بالای ۲۰ درصد و زدن تاریخ اعتبار تا پایان نمایشگاه تخفیف‌های خود را به بالای ۲۰ تا ۳۰ درصد می‌کشانند تا بتوانند از فرصت نقدینگی موجود در نمایشگاه بهره ببرند. چرا که فروش نقدی کتاب‌ها به آنها کمک می‌کند تا هزینه‌های کارشان را زودتر دریافت کنند.
نکته مهم در نمایشگاه امسال تخفیف ۴۰ درصدی شرکت پست برای ارسال مرسوله‌های پستی نمایشگاه بود که به گفته رئیس نمایشگاه در یک تفاهم نامه بین ارشاد و وزارت پست صورت اجرایی به خود گرفت.
اختلاف بر سر میزان جمعیت در نمایشگاه
از جمله مسائلی که هر ساله دست‌اندرکاران نمایشگاه روی‌ آن تاکید می‌کنند میزان جمعیتی است که از نمایشگاه دیدن می‌کنند. برآوردهای معمول از حضور ۲۰۰تا ۳۰۰ هزار نفری در روزهای غیر تعطیل و بین ۵۰۰ تا ۷۰۰ هزار نفری در روزهای تعطیل خبر می‌دهد.

در مجموع ناشران معتقدند جمعیت زیاد هم مانع کسب و فروش است و تاکید آنها بیشتر بر جمعیتی است که بودجه‌ای را برای خرید کتاب اختصاص می‌دهند و نه تماشا و گردش کردن در نمایشگاه. در سال‌های نخست برپایی نمایشگاه ورودیه‌ای حداقلی دریافت می‌شد تا هر کسی نتواند وارد نمایشگاه شود، اما بعدها این رویکرد ادامه نیافت و ورود به نمایشگاه آزاد و رایگان شد.
نمایشگاه بعدی کجا خواهد بود
حضور و دعوت از محمدباقر قالیباف، شهردار تهران به عنوان سخنران اختتامیه مراسم نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران از جهاتی یک بدعت و البته یک ابتکار بود.
قاعده برگزاری نمایشگاه این است که مراسم افتتاحیه را ریاست جمهور و مراسم اختتامیه را ریاست مجلس حضور پیدا می‌کند. امسال اما حضور قالیباف که اخیرا برپایی ۱۵۰۰ تابلوی نقاشی از هنرمندان بزرگ ایران و جهان در شهر تهران چهره‌آی فرهنگی از این شهر و شهردار آن را به جهانیان نمایاند، از رویکرد عملگرایانه مسئولان نمایشگاه کتاب حکایت می‌کرد.
آقای قالیباف وعده‌ای داد که در ۲۵ سال گذشته ۴ رئیس جمهور آن را بیان کردند و هیچکدامشان موفق به عملیاتی کردن آن نشدند. وعده برپایی نمایشگاه در مکانی دائمی تر. شهردار تهران گفت که نمایشگاه کتاب تهران در سال آینده در تپه‌های عباس آباد برگزار شود.
منبع ب ب س