«داروی اول تجویز شده توسط تمامی پزشکان کشور دگزامتازون است. آموکسی سیلین نیز اولین آنتی بیوتیک تجویز شده در بین پزشکان عمومی شناخته می شود.» این بخشی از گزارش چند روز پیش دبیر کمیته کشوری تجویز و مصرف منطقی دارو و مواد مخدر سازمان غذا و دارو بود.

این جمله ما را بر آن داشت تا به شکل گسترده تری به سراغ داروهای پرطرفدار در بین مردم و نسخه های پزشکان برویم. ابتدا به گفتگو با فاطمه سلیمانی پرداختیم. همچنین برای آنکه اطلاعات بیشتری درباره داروهای پرطرفدار به جز دگزامتازون، آموکسی سیلین و سفکسیم 400 به دست آوریم با چند دکتر داروساز نیز درباره داروهایی مانند ژلوفن، اپیوپروفن، استامینوفن و ادالت کلد نیز به گفتگو پرداختیم؛ داروهایی که پرطرفدارترین ها در رابطه مثلثی پزشک، بیمار و داروخانه هستند.

همین ابتدا بگوییم که اکثر دکترهای داروساز و مسئولان داروخانه ها هنگام توضیح درباره این داروها همچون رازداران اسرار ملی و میهنی ظاهر می شدند و به سختی می شد از آنها اطلاعات لازم را به دست آورد!

اصل خبر: پزشکان بیشتر چه دارویی را تجویز می کنند؟

بررسی روند تجویز آنتی بیوتیک در میان نسخ پزشکان عمومی و مقایسه آن با سایر پزشکان متخصص، نشانگر تجویز بسیار بالای آنتی بیوتیک در نسخ پزشک عمومی است. دبیر کمیته کشوری تجویز و مصرف منطقی دارو و مواد مخدر سازمان غذا و دارو عنوان کرد: «بررسی آمارنامه دارویی سال 92-89 که از سوی کمیته کشوری تجویز و مصرف منطقی داروی سازمان غذا و دارو منتشر شده است موید آن است که بیشترین تجویزهای صورت گرفته مربوط به پاییز و زمستان بوده و در بین 10 داروی اول تجویز شده توسط تمامی پزشکان کشور دگزامتازون با اختلاف فاحش نسبت به اقلام تجویزی دیگر در صدر قرار داشته است.»

دکتر فاطمه سلیانی افزود: «با بررسی بیش از دویست میلیون نسخه تجویز شده توسط پزشکان عمومی، میانگین اقلام در این نسخ به ترتیب 3.41 و 3.30 و 3.29 و 3.23 قلم دارو برای سال های 89، 90، 91 و 92 گزارش شده است که در مجموع شاهد کاهش مصرف دارو البته با شیب بسیار ملایم هستیم.

با این وجود بررسی روند تجویز آنتی بیوتیک در میان نسخ پزشکان عمومی و مقایسه آن با سایر پزشکان متخصص نشانگر تجویز بسیار بالای آنتی بیوتیک در نسخ پزشک عمومی است.»

این صاحب نظر در حوزه تجویز و مصرف منطقی دارو با تکیه بر آمار گزارش شده سال های 91-89، آموکسی سیلین را اولین آنتی بیوتیک تجویز شده توسط پزشکان عمومی برشمرد و در مقایسه با پرتجویزترین آنتی بیوتیک سال 92، آموکسی سیلین را پس از قرص سفکسیم 400 در رتبه دوم ارزیابی کرد.

از بیمار اصرار از پزشک قبول نوشتن دارو!

برای تکمیل آمارهای دبیر کمیته کشوری تجویز و مصرف منطقی دارو و مواد مخدر سازمان غذا و دارو با او تماس گرفتیم. او به هفت صبح گفت: «یکی از مهمترین دلایلی که دگزامتازون تجویز می شود، اصرار بیماران برای دریافت داروی نجات دهنده ای است که عملا به سرعت، حالت های ناشی از سرماخوردگی و التهاب ها را بهبود می بخشد و انتظار دارند سیر بهبود بیماری شان را با سرعت زیادی بالا ببرند. این اصرار باعث می شود تجویزهای بیشتری به سمت دگزامتازون برود. این دارو از گروه دارویی است که موجب کاهش التهاب شده و حال عمومی را در کوتاه مدت بهتر می کند اما از طرف دیگر طول دوره بیماری را افزایش می دهد.»

فاطمه سلیمانی همین نکته را درباره آنتی بیوتیک ها تعمیم می دهد: «وقتی بیماران سرما می خورند به پزشک معالجشان اصرار دارند تا برای آنها آنتی بیوتیک بنویسند در صورتی که سرماخوردگی یک بیماری ویروسی است و آنتی بیوتیک هایی که بتوانند تاثیرگذار باشند بسیار محدود هستند. این موضوع باعث شده آنتی بیوتیک ها نیز جزو لیست پر تجویز قرار بگیرند که البته این موضوع درباره نسخه پزشک های عمومی صدق می کند نه تمام پزشک ها.»

این دبیر کمیته در زمینه تجویز و مصرفی منطقی دارو در پاسخ به این سوال که چرا پزشک ها جهت تجویز نکردن چنین داروهایی مقاومت نمی کنند، گفت: «خیلی تلاش می شود که اگر اینطور نبود وضع بدتر از این می شد. تا جایی که بشود پزشک تلاش می کند این اتفاق نیفتد اما وقتی مصرف کننده نمی پذیرد، برخی پزشک ها تسلیم خواسته بیمارشان می شوند.»

عوارض دگزامتازون، عوارض پوستی و احتمال پوکی استخوان

او در خصوص عوارضی که ممکن است این دو قلم دارو ایجاد کنند گفت: «تمام داروها عوارض خاص خودشان را دارند. دگزامتازون و داروهای دیگر نیز عوارض شان به کرات در مرکز ثبت و بررسی عوارض داروهای ایران منتشر شده است. عوارض متعددی مانند عوارض پوستی و احتمال پوکی استخوان از جمله عوارضی است که مصرف دگزامتازون می تواند به وجود آورد. همچنین مصرف آن باعث افزایش طول درمان نیز خواهد شد. نکته ای که باید به آن اشاره کنم این است که دگزامتازون عوارض اش وابسته به دوز مصرفی نیست.

یعنی اینطور نیست که اگر دفعات زیادی مصرف شود، عوارض آن خودش را بیشتر نشان بدهد. ممکن است در بعضی بیماران حتی در مصرف اولین دوز عارضه شکل بگیرد، برای همین همیشه توصیه می شود احتیاط بیشتری در مصرف آمپول دگزامتازون در سرماخوردگی و بیماری های ویروسی کنند. آمارها نشان می دهد دگزامتازون خارج از مواردی که ضرورت دارد و برای درد و التهاب در سرماخوردگی مصرف می شود که این موضوع مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.»

با وجود آنکه از خانم سلیمانی درخواست کردیم تا مصرف داروی دگزامتازون را به جز در موارد سرماخوردگی بگوید اما ترجیح داد در این باره صحبتی نکند: «اگر در رسانه جمعی بگویم مصرف داروی دگزامتازون چیست، مردم به سراغ آن می روند که خودش یکی از مصادیق مصرف غیرمنطقی دارو است. ما به عنوان ترویج کننده مصرف منطقی دارو باید تشخیص و ترویج دارو را بر عهده متخصصان امر که پزشکان و جامعه پزشکی هستند بگذاریم.»

درباره عوارض دارویی پزشک و داروساز باید مطلع باشند نه مردم

حقیقت منفرد، دکتر داروسازی است که در خصوص عوارض دگزامتازون به هفت صبح اینطور توضیح می دهد: «دگزامتازون یک داروی ضد التهاب است که از دسته داروهای کورتنی به حساب می آید و برای آلرژی و حساسیت های شدید استفاده می شود.ب رای سرماخوردگی اگر پزشک صلاح بداند تجویز می کند که موجب می شود علائم بد بیمار کم شود.»

این دکتر داروساز در خصوص علت تجویز دگزامتازون توضیح بیشتری نداد چون معتقد بود چنین اطلاعاتی را باید پزشک داشته باشد نه مصرف کننده: «منبع تجویز داروها از طریق سازمان غذا و دارویی آمریکا و سازمان بهداشت دارویی صادر می شود که پزشک و داروساز باید از آن اطلاع داشته باشند. درباره این حیطه درست نیست برای کسانی که مدرک دکترا در زمینه پزشکی و داروسازی ندارند صحبت شود. از این طریق عوام بیشتر فریب می خورند. اگر فکر می کنید دارویی تجویز شده خوب نیست پزشک تان را عوض کنید. به هر حال عوارض دگزامتازون چون از خانواده کورتن است از قدیم گفته اند دوای هر دردی است و برای همین تجویز آن بالاست. در کل هر دارویی بیش از اندازه و نابجایش می تواند خطرناک هم باشد.»

دکتر حقیقت منفرد در خصوص عوارض دارویی به این نکته اشاره می کند که دو نوع عوارض داریم: «عوارض دو دسته هستند، یکسری از عارضه ها کشنده نیست و یکسری عارضه های نادری داریم که ممکن است باعث مرگ و ایست قلبی بشود. دگزامتازون عارضه کشنده و نادری ندارد اما بدون تجویز پزشک، مصرف آن اشتباه است.»

دکتر محمد فاطمی، پزشک داروساز دیگری بود که درباره دگزامتازون و عوارض ناشی از آن سوال کردیم که به هفت صبح گفت: «کورتن ها به طور کلی عوارض شان بعدها بروز پیدا کرده و مصرف آن بیشتر روی کلیه خودش را نشان می دهد؛ یعنی آن بخش از کلیه که کورتن ساز است را تنبل می کند اما به هر حال برای بیماری هایی مانند آسم، حساسیت و سرماخوردگی متداول ترین دارویی است که تجویز می شود.»

آنتی بیوتیک ها باید به جا، به اندازه و به موقع مصرف شوند

فاطمه سلیمانی در خصوص آموکسی سیلین و سفکسیم 400 نیز گفت: «مصرف آموکسی سیلین، سفکسیم 400 و کلا داروهایی که آنتی بیوتیک هستند باید بدانید که یک دوره مصرف دارند که بسته به نوع آن متفاوت است. دوره درمان برای این تنظیم می شود تا عفونت ایجاد کننده بیماری به طور کامل ریشه کن شود. طبیعتا وقتی آنها در مدت کوتاهی مصرف و بدون تجویز پزشک قطع شوند، ریشه کنی کامل شان در بیماری های باکتریایی از بین نخواهد رفت و باقی می ماند. بار بعدی که به هر دلیل سیستم ایمنی آن فرد تضعیف شده و بیماری بار دیگر بروز کرد؛ دیگر به آنتی بیوتیک قبلی جواب نخواهد داد. موضوعی که تاکید می کنیم، آنتی بیوتیک ها بایدبه جا، به اندازه و به موقع مصرف شوند. مقاومت میکروبی بالا می رود و در نتیجه باید از آنتی بیوتیک قوی تری استفاده شود. طبیعتا برای بیماران سرپایی نسبت به بیمارانی که بستری هستند شرایط بهتر است چون برای بیماران بستری ممکن است بروز مقاومت میکروبی؛ تهدیدکننده حیات شان شود.»

دکتر حقیقت منفرد نیز در خصوص تجویز آموکسی سلین و سفکسیم 400 می گوید: «آموکسی سیلین و سفکسیم 400 زمانی تج-ویز می شود که بیمار، بیماری اش عفونی شود و علاوه بر ویروس سرماخوردگی، باکتری هم بدنش را آلوده کند. در غیر این صورت تجویز نمی شوند.»

دکتر فاطمی نیز با اشاره به آنکه مصرف و قطع آموکسی سیلین و سفکسیم 400 بدون تجویز پزشک می تواند مقاومت بدن را نسبت به این آنتی بیوتیک ها افزایش دهد، می گوید: «وقتی پزشک برای بیمار داروی آنتی بیوتیک تجویز می کند، به هر تعدادی 10 تا، 20 تا، 30 تا و … باشد؛ باید تا دانه آخر آن را مصرف کنند اما معمولا بیمار وقتی احساس سلامت می کند، سر خود دارویش را قطع کرده و همین کار موجب می شود تا میکروب به شکل کامل کشته نشود، در نتیجه میکروب قوی تر شده و دیگر نسبت به آن آنتی بیوتیک مقاومت می کند و در صورت بروز بیماری باید از آنتی بیوتیک قوی تری استفاده شود. آموکسی سیلین و سفکسیم 400 تفاوت شان در این است که آموکسی سیلین را در روز سه وعده باید مصرف کرد اما سفکسیم 400 یک عدد در روز مصرف می شود.»

همه داروها با مصرف بیجا دارای عوارض هستند

استامینوفن و ادالت کلد نیز جزو داروهایی هستند که مصرف بالایی دارند و چون از آن دسته از داروهایی هستند که بدون تجویز پزشک نیز می توان تهیه کرد، به راحتی در اختیار مصرف کننده قرار می گیرد. سوالی که در اینجا مطرح می شود این است که آیا این دو دارو دارای عوارض بدی هستند یا خیر؟

در این باره دبیر کمیته کشوری تجویز و مصرف منطقی دارو و مواد مخدر سازمان غذا و دارو می گوید: «بعضی داروها، داروهایی هستند که ضرورتی به وجود نسخه برای دریافت شان نیست اما طبق قوانین کشور از داروخانه و با مشورت داروساز باید تهیه شود. به هر حال همه داروها عارضه دارند… استامینوفن و ادالت کلد از این قاعده مستثنا نیستند.»

دکتر فاطمی نیز درباره مصرف استامینوفن و ادالت کلد می گوید: «استامینوفن برای دردهای ساده تجویز می شود که عوارض آن اگر مصرف زیاد و بدون تجویز پزشک باشد در دراز مدت خودش را نشان می دهد.»

همچنین در مورد مصرف ویتامین ث گفت: «خوردن ویتامین ث از 500 تا هزار میلی گرم در روز مشکلی ایجاد نمی کند.»

دکتر حقیقت منفرد نیز درباره مصرف ویتامین ث می گوید: «ویتامین ث هم برای سرماخوردگی خوب است و می تواند دوره سرماخوردگی را 24 ساعت کوتاه کند. معجزه نمی کند؛ اما کلا سیستم ایمنی را تقویت کرده و ادرار را زیاد می کند.»

ژلوفن را حتما بعد از غذا بخورید

ژلوفن و ایبورپروفن نیز از جمله داروهای خوش خوراکی اند که مانند نقل و نبات در کیف مردم پیدا می شوند و آن را به راحتی زمان احساس هر نوع دردی مصرف می کنند. با وجود درخواست ما برای توضیح درباره عوارض ژلوفن و ایبوپروفن اما خانم سلیمانی درباره این موضوع صحبت نکرد و تنها دکتر فاطمی درباره این دو دارو توضیح داد: «ژلوفن شکل دیگری از ایبوپروفن است که ایبوپروفن برای معده ضرر دارد اما ژلوفن نوع ساختش به گونه ای است که برای معده ضرر ندارد اما همیشه توصیه می شود چنین قرص هایی بعد از غذا خورده شوند.»

رانیتیدین هم برای کسانی که از درد معده می نالند حکم آب حیات را دارد. کاربرد اصلی این قرص برای بهبود زخم معده است. مصرف بالای این قرص به خصوص متناسب است با التهابات عصبی که موجب ترشح بیشتر اسید معده می شود. دکترهای داروساز در پاسخ عوارض این دارو متفقا آن را فاقد عوارض خطرناک دانستند. به نظر می رسد برای عوارض قرص های معده نیاز به گزارش دیگری داریم!