در عصر تغییر سریع ذائقه ها احتمالا یکی از آسیب های عزاداری محرم همین سرگردانی و آشفتگی در سبک های مداحی و نوحه خوانی است، تا آن جا که همه شاهد اتفاقات عجیب و غریبی در این وادی هستیم.
از افزایش وحشتناک هزینه تزیینات تا پول هایی که برای مداحان پرداخته می شود، از لحن های آوانگار و بدعت گونه ذکر مصیبت تا مضامین حیرت انگیزی که مغرضانه یا آگاهانه از دل واقعه عاشورا بیرون می کشند.
اما شهر یزد مکتب عزاداری ویژه خود را دارد؛ عزاداری هایی به سبک انبوه و متفاوت. این شخصیت خاص شهر یزد در وادی نوحه خوانی و عزاداری محرم آن قدر ویژه است که عبارت سبک عزاداری یزدی را می شود از دهان بزرگان شنید.
اگر قرار باشد این سبک را تعریف کنیم، می رسیم به اشعاری با مضامین فوق العاده اخلاقی و متعالی و دوری از حرکات هیجانی رایج در مداحی مدرن و نظم بی نظیر عزاداری.
با دو تن از مداحان و دست اندرکاران این هیئت حرف زدیم و سوال هایمان را پرسیدیم. بخشی از شعر متفاوت این مراسم را هم می نویسیم تا خاص بودنش را تایید کنید:
الله الله
فریاد از جور زمان
الله الله
فریاد اهل منان
در گمراهی سرگردان مانده بشر
بی رونق شد ایمان از فتنه و شر
وای از روزگار تنهایی
یارب کو دم مسیحایی
ناجی عالم کو
ناجی عالم کو
درباره انتخاب اشعارتان کمی با هم صحبت کنیم. ما در شعر الله الله حتی بخش هایی از شعر «صدای پای آب» سهراب سپهری را می خوانیم. چه هدفی را در انتخاب اشعارتان مد نظر دارید؟
سروش رحمانی: ببینید، آن چیزی که ما امروز باید به آن بها بدهیم و در ذهنمان قبل از خلق یک اثر هنری پردازش کنیم، یک نگاه نواندیش است که خواننده در هر مقامی، باید به آن بپردازد. این مسئله در عرصه آهنگ سازی و شعرگویی باید وجود داشته باشد. ما دنبال الگو گرفتن از سال 61 هجری و صحبت از امروز هستیم تا حسین زمان خود را بیابیم. این خیلی زیباتر است.
چه شد این شعر الله الله را سرودید؟
شعر و نوحه کار آقای رحمانی بود. آهنگ را که ساخته بودند، کلا تم با الله الله شروع می شد. دوستانی که قرار بود این نوحه را بخوانند، سفارششان این بود که به مسائل روز بپردازیم. چون به گفته مقام معظم رهبری شناختن ظلم و حسین و یزید امروز از وظایف ماست.
زبان آهنگ هم روز بود و نوستالژیک نبود. من با خودم فکر کردم اگر یکی از ائمه امروز حضور داشتند، از کدام جور و ظلم زمانه شکایت می کردند؟ یادم به ظلم داعش رسید، یادم به محاصره اقتصادی رسید، به یاد مشکلات جهان افتادم. ما در ستیز با ظلم گرفتاریم. ما در برابر ایمان منسوخ شده ای چون داعش باید حرفی برای گفتن داشته باشیم. به همین منوال تبدیل به کلمات و شعر شدند.
کسانی که گوش کردند، همه گفتند به نوعی زبان امروز است. این که همه ما باید دست مدد به سوی امام زمان دراز کنیم. ما همه نیاز به کمک داریم و این درد و گفتار همه بود. به هر حال درد زمانه ما جنگ و ظلم و نفرت است.
چه شد که مردم این قدر از این اشعار استقبال کردند؟
به خاطر نگاه نو و فضای متفاوتی که در اجرا و شعر و آهنگ وجود داشت. البته زمان هم زمان خوبی بود. در عصر اینترنت خوشبختانه کارهای نو بهتر دیده می شود.
مداحی الله الله کجا اجرا شده؟
در مسجد حظیره یزد. کلیپ دیگر ما هم مربوط به حسینیه شاهزاده فاضل است.
اتفاق خوبی که در بیشتر مداحی های یزدی می افتد، این است که مردم در نظم و آرامش عزاداری می کنند و نوحه ها را از حفظ هستند. چگونه به این نظم رسیدید؟ کمی هم از خودتان بگویید.
مردم در حسینیه های یزد این مداحی ها را تمرین می کنند. یزد یک میتینگ عزاداری است و برای همین مردم به آن اهمیت می دهند. روال این است. اول آهنگ ساز آهنگ نوحه را می سازد، بعد شاعر رویش شعر می گوید و آن وقت هیئت عزاداری یک هفته قبل از اجرا مراسم تمرینی می گذارد که عزاداران در این مراسم تمرین شرکت می کنند و به همراه مداح آن را تمرین می کنند. وقتی همه آماده شدند، همه در مرحله اجرا می آیند. مردم سه روز قبل از دهه محرم شروع به تمرین می کنند.
40 ساله هستم و فوق دیپلم مکانیک ساخت و تولید دارم. اما رشته کاری ام موسیقی است و در آموزشگاه های آزاد به طور تخصصی موسیقی کار کرده ام. کار اصلی ام هم موسیقی است.
برای خودتان عجیب نبود این همه استقبال؟
آهنگ سازی همین مداحی هفت ماه طول کشید. قبل از این که بسازم، دنبال نگاه نو بودم. وقتی که ساخته شد و آقای محسن زاده شعرش را گفتند، دنبال این بود که بیشتر مضامین صلح از زبان امام زمان بیان شود.
در بدو شروع برای تمرین استقبال زیادی از این شعر نشد و اتفاقا حداقل 40 درصد افراد مرتبط با ما اعتراض هم می کردند و مخالف بودند. ما هم می گفتیم صبر کنید و بگذارید زمان بگذرد و همین گذشت زمان به ما کمک زیادی کرد.
شما گفتید روی این نوحه آهنگ سازی کرده اید؟
آهنگ مداحی نباید همه اش ارکستر و ساز باشد. وقتی می گویم برای این مداحی آهنگ ساخته ام، معنای خاص خودش را دارد. آهنگ سازی برای مرثیه چون نوحه به معنای واقعی در موسیقی ما تصنیف محسوب می شود، تصنیف هم قطعه ای ضربی است که ریتم و ملودی دارد.
منتها فرمت کار یک فرمت آیینی و مذهبی است و برای ارکستر زهی و کوبه ای ساخته نشده. اگر آهنگ نداشته باشیم، باید آن را دکلمه کنیم. آهنگی که روی شعر می آید و فضای موزیکال است که شنونده با آن می خواند و فضایش را باز می کند. آهنگ سازی اندازه ملودی ها و ریتم و مشخصات فنی را به من نشان می دهد.
شما گفتید یزد میتینگ عزاداری است،. از این برای ما بیشتر بگویید.
یزد به حسینیه ایران معروف و سبک و سیاق عزاداری در آن با سراسر ایران متفاوت است. این اتفاق در یزد کمتر می افتد که یکی از نوحه های معروف را که از زمان قاجار باقی مانده بخوانند و عزاداری کنند. داستان ما متفاوت است. برای این که بتوانند خودی در این عرصه نشان دهند، آهنگ و اشعار جدید تهیه و نوحه های جدید را اجرا می کنند. این یک سبک مجزا در هنر آیینی است و به همین خاطر رشد صعودی در این چند سال داشته است و همین روند شاخ و برگ پیدا کرده است.
بعد از اجرای این مداحی مشکلی برایتان پیش نیامد؟
نه خدا را شکر. برخلاف فکر خیلی از مردم این شعر سیاسی نیست. دلیل این برداشت هم پخش آن از شبکه ها است. به معنای واقعی اگر دقت کنید، ما دنبال فضای صلح از زبان امام زمان هستیم. می خواهیم بگوییم اسلام با رویه داعش متفاوت است. می گوییم جور دیگر باید دید. ما شکوه می کنیم از فضای جهانی.
مجنون: بحث ما این است که دین ما دین تروریستی نیست. اما خارجی ها از ما سوءاستفاده کردند.
خود شما وضعیت مداحی را در ایران چطور می بینید؟ به نظر شما سبک های جدید مداحی این روزها قابل قبول است؟
این سبک مردم را هیئت زده و مداح زده کرده است. مداح های امروز با این نوت های بیمار و صداهای خارج هدفی جز اجرا روی صحنه و اشک پروری ندارند. آن ها اول به شهرت خودشان و بعد از آن به عاشورا فکر می کنند. در صورتی که ماجرا این نیست و فلسفه عاشورا و هنر آیینی حرف های زیادی برای گفتن دارد. اگر از موسیقی سالم در این سبک استفاده شود، می تواند غوغا به پا کند.
مجنون: این مداحی اصلا قابل قبول نیست. ما در یزد نوحه سازی می کنیم. یعنی افرادی داریم که برای نوحه ها آهنگ می سازند و دستگاه های موسیقی را به خوبی می شناسند. ملودی ای را که مخصوص آهنگ و مرثیه است، خلق می کنند و بعد شاعر روی ملودی شعر می گوید. هر ملودی و هر آهنگی لیاقت پوشیدن جامه شعر مرثیه و نوحه را ندارد. شاید حتی از ملودی و ترانه قدیمی هم نشود برای مرثیه شعر گفت. این کار، کار سخیفی خواهد بود. باید ملودی مخصوص نوحه خلق بشود.
اخرین اجرا کی بود؟
محرم امسال. البته الله الله مال سال گذشته است. امسال کاملا در فضای سنتی اجرا کرده ایم.
