خیلی از پزشکان در معاینه‌های اولیه علاوه بر معاینه‌کردن چشم‌ها، گوش، ریه و… زبان را هم معاینه می‌کنند؟! چرا‌که ظاهر زبان و تغییرات آن از جمله رنگ، بافت و پرزهای آن میتواند خبر از شروع یک بیماری یا ابتلا به یک بیماری دهد. این حساسیت نه تنها توسط پزشک بلکه توسط خود افراد نیز باید وجود داشته باشد.
زبان یکی از مهمترین اعضای بدن است، اما متاسفانه خیلی از افراد وقتی با تغییرات ظاهری زبان مواجه می‌شوند، خیلی بی‌تفاوت از کنار آن می‌گذرند؛ در صورتی که پزشکان توصیه می‌کنند با هر تغییر و زایده‌ای که روی زبان مواجه می‌شوید، به آن توجه داشته باشید تا مبادا بیماری‌ای در کمین باشد. دکتر نصرت‌الله عشقیار، متخصص آسیب‌شناسی دهان و فک و صورت و استاد دانشکده دندانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران در ادامه شما را با انواع بیماری‌های زبان (خوش‌خیم و بدخیم) آشنا می‌کند.
از تغييرات زبان نگذريم!
به‌طور كلي 64درصد بدخيمي‌هاي حفره دهان در كناره طرفي خلفي (قسمت‌های انتهایی زبان سمت راست و چپ) زبان بروز مي‌كند. با اين حال ضايعه‌هاي بدخيم ممكن است از يك لوكوپلاكيا يا زخم در دهان شروع شود كه گاهي اوقات ممكن است به‌صورت يك توده يا برجستگي در دهان به‌وجود آيد. يكي از خصوصيات بارزي كه اين ضايعات بدخيم در زبان دارند، اين است كه آنها از مراحل اوليه تا مرحله پيشرفته معمولا عاري از درد هستند.
براي همين بيمار ممكن است متوجه تغييرات ظاهري زبان نشود يا در صورت مشاهده نسبت به آنها بي‌توجه باشد، چون اين علائم همراه با درد نيستند. براي همين بيمار زماني به پزشك مراجعه مي‌كند كه دست‌كم 9 الي 10ماه از بروز اين زایده‌هاي بدخيم گذشته باشد. پس بايد به تغيير رنگ زبان (سفيدي يا قرمزي)، ايجاد زخم و توده برجسته توجه خاصي داشته باشيم و سطحي از كنارشان نگذريم.
زخم معمولی زبان یا دهان طی یک هفته تا 10روز بهبود پيدا مي‌كند اما زخم دهانی که بیشتر از 10روز طول بکشد و ازبين نرود، امکان دارد نشانه‌ای از سرطان دهان باشد. براي همين بايد فورا به پزشك مراجعه كرد. در صورت لزوم دندانپزشك اگر به مورد مشكوكي برخورد كند بيمار را به يك متخصص آسيب‌شناسي دهان و فك معرفي مي‌كند. براي تشخيص درست پزشك نمونه‌برداري انجام مي‌دهد و طبق نتيجه آزمايش درمان مناسب را انتخاب مي‌كند.
ضایعات زبانی چطور تشکیل می‌شوند!
ضايعه‌هاي تحريكي بر اثر يك تحريك مزمن ممكن است ايجاد شوند يعني فرد دائما زبانش را گاز بگيرد يا دندان تيزي باعث تحريك مداوم زبان شود؛ حتي اگر پركردگي دندان به‌درستي انجام نشود، ممكن است باعث به‌وجود آمدن اين عارضه در زبان شود. با اين حال اين ضايعه‌ها ممكن است متغير باشند اما در ابتدا آنها به سرعت رشد مي‌كنند اما بعد از مدتي رشدشان كند مي‌شود و در آخر متوقف مي‌شوند و به‌صورت يك زایده كه بيشتر به شكل يك برجستگي ملتهب هستند كنار زبان مشاهده مي‌شوند.
زبان‌تان مو درآورده است؟
زبان مودار جزء زایده‌هايي است كه در سطح پشتي زبان (روی زبان) ايجاد مي‌شود و جزء ضايعات رشدي تكاملي قرار مي‌گيرد. البته اين زایده تبديل به ضايعات بدخيم نمي‌شود و وقتي مي‌گوييم زبان مودار به اين معنا نيست كه روي زبان مو به‌وجود آمده است بلكه پاپي‌هاي زبان بزرگ مي‌شوند و حالت مويي شكل به خود مي‌گيرند. اين مشكل بيشتر در افرادي كه عفونت باكتري دارند يا به‌صورت افراطي قهوه مصرف مي‌كنند بروز پيدا مي‌كند. حتي يكي از علائم ايدز در افراد همين زبان مودار است. البته ممكن است جنبه ارثي هم داشته باشد. ناگفته نماند كه اين پاپي‌هاي بلند رنگ‌پذير هستند و ممكن است بر اثر خوردن خوراكي رنگ‌دار مثل قهوه رنگ زبان تغيير یابد.
شیارهای روی زبان چه می‌گویند؟
زبان شيار‌دار هم جزء اين دسته از ضايعات است كه روي سطح زبان فرد پر از گودال (مثل مغز) است. در اين مواقع پرزهای روی زبان ملتهب، قرمز و زخم می‌شوند و گاهی دردناک و حساس هستند، چرا‌كه تجمع غذا باعث سوزش و درد روي زبان مي‌شود. براي رفع اين مشكل تنها راه درمان همان مسواك زدن است؛ به اين صورت كه آهسته مسواك را روي سطح زبان مي‌كشيم. پس اگر فردي مشكل خاص دهان و دنداني نداشته باشد اما روي سطح زبانش را به‌خوبي مسواك نزند، ممكن است گرفتار چنين مشكلات زباني شود.
دهان‌تان برفك زده است؟
دسته ديگر، بيماري‌هاي عفوني زبان هستند. اين بيماري مي‌تواند شامل يك عفونت قارچي كه معمولا روي سطح پشت زبان ايجاد مي‌شود، باشد. اين عفونت به‌صورت پلاك‌هايي كه از سطح مخاط جدا مي‌شود، مثل بيماري برفك ظاهر مي‌شوند. بيماري برفك جزء بيماري‌هاي دهاني است كه بيشتر در نوزادان و افراد مسن به‌وجود مي‌آيد، بنابراين مي‌توان گفت اين بيماري بيشتر شامل افرادي مي‌شود كه سيستم دفاعي بدن‌شان ضعيف يا پايين است. حتي افرادي كه مشكل ديابتي دارند يا اضطراب‌شان زياد است هم مي‌توان اين ضايعه دهاني يا زباني را در آنها مشاهده کرد. براي درمان پزشك داروهاي ضدبرفك يا همان داروهاي ضد‌قارچ را تجويز مي‌كند.
البته بيماري‌هاي عفوني ديگر هم ممكن است در قسمت پشتي زبان ايجاد شود؛ حتي بيماري ايدز هم علامت يا علامت‌هايي را مي‌تواند روي زبان ايجاد كند كه معمولا كناره پشتي طرفي زبان ايجاد مي‌شود. شكل ظاهري كه در اين بيماري يعني ايدز به‌وجود مي‌آيد، نمايان شدن پلاك‌هاي سفيد رنگ است البته با اين تفاوت كه از روي زبان جدا نمي‌شوند و پشت سرهم هستند. بيماري سل هم نوع ديگري از بيماري‌هاي عفوني است كه خود را به‌صورت زخم‌هايی روي زبان نشان مي‌دهد، به‌همين دليل توصيه مي‌شود با مشاهده هر زخم، توده، برجستگي، تغيير رنگ و… در زبان حتما به پزشك مراجعه كنيد.
كدام توده‌هاي زباني سرطاني هستند؟
دسته ديگر بيماري‌هاي زبان، بيماري‌هايي هستند كه هنوز از نظر علمي محققان نتوانسته‌اند دليل مشخصي براي بروزشان پيدا كنند. مثل لوكوپلاكيا يا اريتروپلاکيا كه پلاك‌هايي هستند كه رنگ كاملا سفيدي دارند كه از سطح مخاط جدا نمي‌شوند، به بيان ديگر اگر فرد سعي كند با كشيدن دندان يا گاز گرفتن آنها را از روي سطح زبان پاك كند، قادر به انجام اين كار نيست؛ زيرا اين پلاك‌ها ماندگار هستند.
بسیاری از ضایعات سفید از نظر کلینیکی شبیه لوکوپلاکیاست مثل برفك دهاني كه به آن اشاره كرديم. از این رو براي تشخیص توصيه مي‌شود به دندانپزشك مراجعه شود. حتي نوع ديگري از ضايعات وجود دارد كه به رنگ پلاك‌هاي قرمز‌رنگ است. علت به‌وجود آمدن اين زایده‌ها هنوز مشخص نيست اما مي‌توان به اين نكته اشاره كرد كه اين پتانسيل را دارند كه در آينده تبديل به ضايعات بدخيم مثل سرطان زبان شوند. به‌همين دليل اگر با پلاك‌هاي قرمز يا سفيدرنگ در دهان‌تان به‌خصوص در سمت طرفي خلفي زبان (قسمت‌های انتهایی زبان سمت راست و چپ) مواجه شديد حتما بايد نمونه‌برداري انجام داده شود.
زبان‌تان درگير جغرافيا شده است؟
زبان جغرافيايي به زباني گفته مي‌شود كه كانون‌هاي قرمز همراه با حاشيه سفيد رنگ روي زبان ظاهر شوند. هنوز علت خاصي براي اين تغيير ظاهري زبان مشخص نشده است. اگرچه دیدن زبان جغرافیایی ممکن است نگران‌‌کننده باشد، اما هیچ مشکلی برای سلامت شخص به‌وجود نخواهد آورد و با هیچ عفونت و سرطانی همراه نیست. زبان جغرافیایی معمولا بدون درد است، اما گاهی میتواند باعث ناراحتی زبان یا حساسیت به مواد خاصی شود.
این شکل‌‌های جغرافیایی، اغلب در یک منطقه زبان بهبود می‌‌یابند و به ناحیه‌‌ای دیگر می‌‌روند. اگر نشانه‌‌ها و علائم این بیماری بیش از 10روز باقی بمانند، بهتر است به دکتر یا دندانپزشک خود مراجعه کنید. به اين افراد توصيه مي‌شود از مصرف تنباكو و استعمال دخانيات هم پرهيز كنند. همچنين غذاهاي تند و اسيدي ميل نكنند.
زبان شما چه رنگی است
صورتی رنگ
زبان سالم زباني است كه رنگ صورتي يك‌دست داشته باشد و سطح داخلي يا همان شكمي زبان (انتهاي زبان) عروق خوني وجود داشته باشد؛ به‌همين دليل كمي اين قسمت از زبان قرمزتر از قسمت‌هاي ديگر زبان است. همچنين روي سطح زبان بايد پاپي‌هاي ريز متمايل به قرمز رنگ ديده شود. هيچ سفيدي روي سطح زبان نبايد ديده شود اما اگر سفيدي در حد بسيار كم و ناچيز باشد مشكلي نيست.
رنگ پریده
بعضي بيماري‌هاي سيستميك مثل بيماري آنمي يا همان كم‌خوني فقر آهن را مي‌توان از روي زبان تشخيص داد. به‌عنوان مثال افرادي كه مشكل كم‌خوني دارند روي سطح زبان بی‌رنگ و صاف است يا مي‌توان گفت رنگ پريده است. حتي سرطان خون هم مي‌تواند علامت‌هايي روي زبان ايجاد كند يعني قرمزي كه به حالت خون‌چكان معروف است. حتي ممكن است از زبان خوني خارج شود.
سفيدرنگ
سفيدي زبان در بعضي مواقع نشان‌دهنده بيماري قارچي است. اگر زایده‌ها ی سفیدرنگ در طرف خلفي زبان (قسمت‌های انتهایی زبان سمت راست و چپ) قرار بگیرند.
سوزش زبان داريد؟
برخي افراد هستند كه سوزش زبان دارند و اين عارضه بيشتر در مواقعي ايجاد مي‌شود كه فرد غذاي خاصي را مصرف مي‌كند. اين بيماري با درد و سوزش همراه است كه ممكن است به‌صورت دائمي يا موقتي باشد. البته اين عارضه بيشتر در زنان يائسه به‌دليل تغييرات هورموني ديده مي‌شود. اما عوامل ديگري مثل وجود برخي عفونت‌ها يا خشكي دهان در بروز اين مشكل دخيل هستند. با اين حال براي درمان اين مشكل بايد حتما به دندانپزشك مراجعه كنيد.
چرا سرطان زبان مي‌گيريم؟
يكي از علت‌هاي اصلي سرطان دهان يا زبان استعمال دخانيات و استفاده از تنباكو است. محققان ارتباط مستقيمي را بين اين مسئله پيدا كرده‌اند. پس توصيه مي‌شود براي در امان ماندن از سرطان زبان از اين كار اجتناب كنيد. همچنين افرادي كه كمبود ويتامينA وC دارند مستعد ابتلا به سرطان هستند. حتي افرادي كه مشكل آنمي يا همان كم‌خوني ناشي از فقر آهن هم دارند از اين موضوع مستثنا نيستند. پس توصيه مي‌شود افراد براي حفظ سلامت زبان، سيستم ايمني بدن‌شان را قوي كنند.
