مهاجرت آن چنان مسئله ای جهانی است که روزی جهانی به نام آن ثبت شده، روز هجدهم دسامبر. در سال 2013 حدود 232 میلیون «مهاجر بین المللی» در جهان وجود داشت. تعریف سازمان ملل از مهاجر بین المللی، کسانی هستند که بیش از یک سال در خارج از کشوری که در آن به دنیا آمده اند، زندگی کرده اند. این افراد شامل آوارگان، پناهجویان و مهاجران اقتصادی هستند. فرقی نمی کند مسافری از راخین در میانمار باشی به مقصد مالزی یا مسافران همیشگی و معمولی مکزیکی و هندوراسی به سمت ایالت تگزاس.

جدا از مهاجرت ایرانیان دانشجو در عصر ناصرالدین شاه به قصد تحصیل علوم و بازگشت به کشور، در دو قرن اخیر ایران هم مهاجرپذیر بوده و هم مهاجر فرست. امواجی که در 4 دهه اخیر در خصوص مهاجرت ایجاد شده، بیشتر مبتنی بر مسایل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بوده است. اولین موجه مهاجرتی ایران در دوره معاصر مربوط به حوادث انقلاب 57 بود که تعداد زیادی از عوامل رژیم گذشته را عمدتا به مقصد امریکا و بعد از آن اروپا گسیل داد.

موج دوم مربوط به سال های پایانی دهه 60 و روزهای پس از جنگ بود که دوم قصد را برای ایرانیان محبوب کرد. مقصد اول مقصد آشنای امارات متحده عربی و مشخصا امارت دوبی بود. دوبی سال ها و قرن ها به عنوان بارانداز تجار و دریانوردان ایرانی شناخته می شد ولی محلی چندان مناسب برای سکونت نبود تا رونق اقتصادی دهه 90 میلادی که عامل جذب بخشی از کسانی شد که خواهان اشتغال و هم چنین سرمایه گذاری در حوزه ساخت و ساز بودند و چه بازاری بهتر از دوبی!

اما گروه دوم و مقصد دوم برای مسافران موج دوم ژاپن بود. جایی که عمدتا بچه های جنوب شهر با سرمایه ای اندک و ویزاهایی گاه تقلبی در آرزوی کاری پردرآمد به خاور دور و سرزمین آفتاب تابان عازم می شدند. آن هایی که یا دیپورت می شدند و یا توفیق زندگی کارگری در ژاپن را کسب می کردند، آنجا یا جذب باندهای خلاف کاری می شدند و یا چند سال در سرزمین گرانی و نظم دوام می آوردند و سوغاتشان مُشتی یِن بود و کفش های کتانی زرنگ و کارت تلفن های ژاپنی که چسبانده می شد روی داشبورد پیکان های جوانان خط جوادیه به راه آهن و خاطرات و چند جمله ژاپنی و…

موج سوم در میانه دهه هفتاد و اوایل دهه هشتاد به راه افتاد، آنجا که با بهبود نسبی اقتصادی و ایجاد یک طبقه متوسط، علاوه بر مسیرهای همیشگی دوبی و ترکیه و… کشورهای اروپای غربی، اسکاندیناوی، استرالیا و کانادا نیز به جمع کشورهایی اضافه شد که ایرانی ها را به خود جذب می کرد.

تنوع کشورهای مقصد ایرانیان فراوان شد، حتی آن ها برای تجارت و کسب و کار نه تنها به کشورهای آشنا که راهی کشورهای ناشناسی مانند کنیا، نپال، سنگال و هر مقصد دیگری شدند؛ اما مهاجرت و اقامت سکونت در همان راستای همیشگی بود با این تفاوت که در دوره ای اقبال به سمت یک کشور یا چند کشور بیشتر بود مانند استرالیا یا کانادا در دو دهه اخیر.

در این میان ابهام آماری شدیدی درخصوص ایرانیان مهاجر وجود دارد، تنها آمار موجود باز می گردد به 11 شهریورماه سال 91 که محسن کرمی معاون امور اسناد هویتی سازمان ثبت احوال کشور بدون اشاره به تعداد مهاجرانی ایرانی، اعلام کرد که بیشترین تعداد مهاجرین ایرانی با یک میلیون و 400 هزار نفر جمعیت مربوط به کشور آمریکاست و بعد از آن امارات متحده عربی قرار دارد که 800 هزار ایرانی را دارد و ارقام اعلام شده نشان می دهد که حداقل ایرانیان مقیم 7 کشور آمریکا، امارات متحده عربی، انگلیس، کانادا، آلمان، فرانسه و سوئد بالغ بر 3 میلیون و 495 هزار نفر هستند.

بخش عمده ای از مهاجرت ایرانیان، مهاجرت تحصیلی است. در سال 2005 میلادی، مسئولان اعلام کردند که هرساله 150 تا 180هزار متخصص و تحصیل کرده ایران را ترک می کنند که تقریبا می توان گفت رقمی است معادل 500 نفر در هر روز.

امواج چندگانه مهاجرت ایرانیان در چند دهه اخیر یا همچنان ادامه پیدا کردند یا در بن بست و رکود اقتصادی و سخت گیری کشورهای مقصد متوقف شدند. مانند دوبی که به تدریج شاهد بازگشت ایرانیان بود یا مسیر ژاپن که به کلی مسدود شد یا استرالیا که با سخت گیری قوانین مهاجرتی پس از اینکه در سال 2013 شاهد بیش از 17 هزار مهاجر غیرقانونی بود که در میان آن ها ایرانیان با 6500 نفر بیشترین جمعیت را داشتند، این کشور را مجبور به سکنی دادن مهاجران غیرقانونی در پاپوآگینه نو و این اواخر در کامبوج کرد.

مهاجرت ایرانیان به خارج با هر کمیت و کیفیتی همچنان ادامه دارد. از دانشجویان نخبه المپیادی و تجار و نخبه های علمی گرفته تا طبقه متوسط و کسانی که برای تغییر رویاشان دست به مهاجرت می زنند. درست مثل 232 میلیون مهاجر بین المللی دیگری که چمدان ها را می بندند و یا در راهی پُر یا گاه کم خطر می گذارند.

هرکدام از این رویاها به شکلی تعبیر شدند. برخی قانونی. برخی شبه قانونی و بخری دیگر هم کاملا غیرقانونی. در این راه خطراتی پیش روی آن ها بود که پیش از عزیمت یا از آن بی اطلاع بودند و یا نسبت به آن بی توجه. مانند جوان سی و یکی دو ساله ای از همین جمع چندده نفره همان شهرک کوچک خودمان که چندسال پیش وسوسه مهاجرت به جانش افتاد و تمام خانه و زندگی اش را چوب حراج زد و دست زن و کودک 40 روزه اش را گرفت و عازم مسیری مبهم و تاریک شد و به یکی از کشورهای خاور دور رفت تا با کمک قاچاقچی انسان به استرالیا عزیمت کند.

این خانواده جوان، سرنشینان کشتی زهوار دررفته ای بودند که شاید شما هم اخبار آن را خوانده باشید، همان کشتی که در سواحل دوردست استرالیا به صخره ها برخورد کرد. زن و کودک در دریای توفانی غرق شدند، جسد کودک پیدا شد؛ اما متاسفانه جسد زن جوان با امواج اقیانوس هم سفر شد و از این خانواده تنها مرد نجات یافت. خانواده ای که اعضای آن، برای تعبیر رویایی پا در راهی پرخطر گذاشته و در عوض درگیر کابوسی تلخ و طولانی شدند.