اولین ساعات سال ۱۳۹۵، برای دوستداران موسیقیِ اصیل ایرانی، با خبری شوکه‌کننده آغاز شده. اولین برخورد آن بود که همه تکذیب می‌کردند، نفی می‌کردند، و به زبان نمی‌آوردند. اما یک حقیقت وجود دارد. استاد محمدرضا شجریان، بیمار است. این چیزی بود که با خواندن نامه‌ی لغو کنسرت ارمنستان هم به آن مشکوک شده‌بودم. ولی مکانیسم طبیعی‌ای در روان انسان وجود دارد که نمی‌خواهد باور کند هر اتفاق بدی می‌تواند برای افراد مهم زندگی‌اش، رخ می‌دهد. بنابراین ابتدا انکارش می‌کند و سعی می‌کند که صورت‌مسئله را پاک کند و بعد، در بی‌حسی ناشی از شوک، فرو می‌رود. دست آخر هم ترسی عجیب در وجودش رخنه می‌کند. حالا چه؟ بعدش چه؟ قدرت شبحی که در برابر چشم می‌بیند، برای‌ش ناشناخته و غیرقابل درک است و چون همه‌چیز ناگهانی شروع شده، کاری جز ترس از او برنمی‌آید.
ما یک دستگاه ضبط‌صوت دوبانده‌ی سونی داشتیم. آن روزها تازه از این چیزها مُد شده‌بود. بچه‌های متولد دهه ۸۰ به بعد احتمالا به این گجت‌های ما خواهند خندید. ولی من از همان دستگاه، با موسیقیِ ایران و جهان آشنا شدم. از نوارهای کاستِ علیرضا. دارم از روزهایی حرف می‌زنم که «تایتانیک» تازه پخش شده‌بود و از بین پارازیت‌ها و امواج بی‌کیفیت رادیویی، اولین بار صدای سلین دیون را شنیدم. و بعد، پینک فلوید، ویتنی هیوستن، مایکل جکسن، گروه آبا، التون جان، کریس دی‌برگ، بویزون و خیلی‌های دیگر… داشتم سعی می‌کردم متوجه کلماتی که می‌خوانند بشوم. سعی می‌کردم با سبکِ موسیقیِ آن ها که کاملاً مال دنیایی دیگر بود، آشنا شوم. آن‌ها عجیب بودند. به دید من که آن زمان‌ها بچه بودم و ناگهان می‌شناختم‌شان عجیب بودند. انگار خجالت می‌کشیدم. برای همین صدای ضبط را تا جایی که لازم شود گوشم را به باند بچسبانم، پایین می‌اوردم. انگار این، دنیای آن‌هاست و من تنگ‌ش کرده‌ام. چون کلمات و سبک‌شان را نمی‌شناختم. با کلی تلاش و تقلا اگر هم دست و پا شکسته کلمات را درک می‌کردم، منظور کلی‌اش و فضای‌ش را نمی‌شناختم.
اما همیشه صدایِ ضبط، آن‌قدر کم نبود. نوارهای شجریان که می‌گذاشتیم، صدا بلندو واضح بود. حرف ها رسا بود. کلمات و موسیقی، مأنوس و آشنا به گوشم بودند. حس خوب امنیت و آرامش. شعرهای قشنگ. نوارهایی که با لطفی پخش شد. نوارهایی که با مشکاتیان ضبط شد. همه‌اش را داشتیم. فکر نمی‌کنم آرشیوی کامل‌تر از آن، از هیچ خواننده‌ی دیگری توی خانه‌ی ما پیدا می‌شد. برای همین مشخصاً محمدرضا شجریان، برای من، چیز دیگری بود. من خیلی کوچک بودم. شعرها را می‌فهمیدم. جنس موسیقی آشنا بود. اما نمی‌دانستم مثلاً وقتی استاد «چهره به چهره» را می‌خوانَد، یا «از خون جوانان وطن»، مادر گریه می‌کند. چه چیزی توی این کارهای آشنا بود که وجه متاثرکننده داشت؟
چند سالی گذشت. آن‌قدری که حافظ و سعدی را به قدری قابل قبول بشناسم و بزرگ‌تر شوم. هنوز نوجوان بودم. بزرگ‌تر شدن، باعث می‌شود اندوه را بشناسی. سر از دنیای بزرگ‌ترها و واقعیت دربیاوری. وقتی به آن روزها رسیدم، خیلی وقت‌ها صدای شجریان و موسقیِ گروه شیدا و چاووش و عارف، بغضی غریب در گلویم می‌نشاند. آدم وقتی داستان پرفراز و نشیب کشورش را بداند، می‌فهمد در پسِ هر کلمه و هر زخمه‌ی تار و درآمدها و دستگاه‌ها، رازی بزرگ‌تر از همه‌ی این‌ها وجود دارد.
یادم هست امتحانات ترم اول دبیرستان بود. من تب کرده‌بودم. آنفلوآنزا گرفته‌بودم. امتحان زیست داشتم. اول صبح بود. داشت حالم بهم می خورد و نیمه‌هوشیار بودم از تب و عرق. درسم خیلی خوب بود، ولی حالم، خرابِ خراب. معلم عربی مراقبِ کلاس ما بود. قبل از امتحان با صدای بلند گفت صبح خیلی زود، در بم زلزله آمده. هنوز معلوم نیست چند نفر تلفات داشته‌ایم. ولی چند کشته پیدا شده‌اند. برای آن‌ها فاتحه بخوانیم تا ورقه‌ها پخش شود. از امتحان چیزی یادم نیست، چون در خواب و بیداری بودم، اما بم محال بود چیزی‌اش شود. من هرگز کرمان نرفته‌ام. ارگ بم را در تلویزیون دیده بودم. چیزی نمی‌شود. حتماً.
چیزی شد. یک فاجعه در حقیقت. شهر ویران بود. اوضاع بد بود. سیاهِ زمستان بود. نکند سرد باشد؟ مشکل فقط سرما نبود. خانواده‌ها پاره‌پاره شده‌بودند. داغِ بم زیاد بود. هنوز هم هست. زلزله‌ها هیچوقت داغ‌شان فراموش نمی‌شود. مثل زلزله‌ی رودبار که اولین خاطره‌ی مشخص زندگیِ من بود. استاد شجریان شخصاً دست به کارِ کمک شد. آن زمان، به نظرم بهترین کار ممکن از سوی یک هنرمند شناخته‌شده همین می‌توانست باشد. با همایون و «کیهان کلهر» و «حسین علیزاده»، «همنوا با بم» را اجرا کردند. از اول تا آخرش را در اولین تماشای سی‌دی‌ها، گریه کردم. خب هنوز هم حتماً اشک‌م را سرازیر می‌کند. از لحاظ هنری، کاری بسیار فاخر بود و از لحاظ انسانی، ارزشی والاتر از کلام داشت. اگر شجریان تا آن روز تمامِ خاطره‌ی کودکی‌ام بود، از آن روز به بعد، نورِ چشم شد. خیلی بزرگ. یک قهرمان و یک استاد کامل. همنوا با بم دلم را گرم کرد که همایون هم راه پدر را می‌رود. همه چیز درباره‌ی خانواده‌ی هنرمند شجریان برای‌م در اوج بود و…
ذهن آدمیزاد، کارکردهایی عجیب دارد. خاطرات خوب آدم‌های عزیز را در ذهنت تازه و دست‌نخورده نگاه می‌دارد، آن‌قدر که همه چیز انگار همین حالا اتفاق افتاده. از یک جایی به بعد، همه‌چیز درباره‌ی عزیزان در ذهن ثابت می‌ماند و گذرِ زمان به آن بخش، دست‌درازی نمی‌کند. برای من چهره و صدای استاد شجریان، در همان همنوا با بم و اجرای خارق‌العاده‌ی «مرغ سحر»، قفل شد. این کارکرد مغز، حال آدم را خوب نگه می‌دارد. خب… حالا کسانی‌که دوستشان دارم، همیشه همین‌جور باقی می‌مانند… نه پیر می‌شوند و نه ضعیف. امنیت خاطر خواهی داشت که زمین و زمان، حریفِ عزیزان‌ت نمی‌شوند.
ما روزهای خیلی خوب را گذراندیم. روزهای خیلی بد را هم. اگر حالم خیلی خوب بود، شجریان گوش می‌کردم. اگر حالم خیلی بد بود هم شجریان گوش می‌کردم. در هر حال، شجریان، حال خوبم را خوب‌تر و حالِ بدم را بهتر می‌کرد. شجریان باعث شده‌بود در گوشِ موسیقیایی‌ام، سلیقه و وسواسی ایجاد شود که خوانندگان جدیدتر ایرانی یا حتی خارجی را با گزینش سخت‌گیرانه به فضای این گوش، راه دهم و به سلیقه‌ام افتخار کنم. شجریان، انتخاب درستی بود. چه از لحاظ هنری و چه از لحاظ اخلاقی. بالاترین مزیت‌ش به نظرم در کارها این بود که نمی خواند که چیزی زیبا خوانده باشد. همه‌چیز را بر مبنای حال و تاریخ کشورش و مردمان‌ش برمی گزید. سخت‌گیرانه و دقیق. نمی‌شود در مردم‌شناسیِ دهه‌های فعالیت او مطالعه کرد، بی آن‌که از تک‌تک کارهای او، که نشان از حال و تکاپو و درد مردم این سرزمین است، تاریخ را نشنید. در زمانی که منفعت و عافیت و عقل دنیااندیش، پذیرش روزهای مهیب را حکم می داد، او کنار مردم بود. قوت قلب انتخاب راه درست. از نسل قبل تا کنون، همیشه می‌توان این ادعا را به افتخار و وضوح، اثبات کرد. نام شجریان، برای ارزش والای کارهایی که ارائه داده و سطح بالایی از هنر موسقی غنی و اصیل ایران‌زمین، آن‌قدر بلند و قدردیده هست که هیچ عنودِ بدگُهری، نتواند خدشه‌ای بر آن وارد کند. مهم‌تر آن‌که او این کار را فقط در سطح بالای هنری که خواص آن را درک کنند انجام نداد. او هر روزِ زندگیِ ماست. بخش مأنوس و امن دنیای ایرانی‌مان. درد مشترک‌مان و شادیِ سرای امیدمان. او هرچه که پله‌های ترقی را بالاتر رفت، ماندن در کنار مردم‌ش را برگزید. می‌شود شاد بود که نام او را می‌بری و بغض گلوی‌ت را می‌گیرد. از شادی. مثل وقتی که به جهان‌پهلوان‌مان، آقا تختی، فکر می‌کنیم. او هم مثل تختیِ ما، منِش پهلوانانه دارد. از مردم است. با مردم است. برای مردم است. برای همین باقی می‌ماند. می‌ماندو هیچ آفریده‌ای، نمی‌تواند جایگاهِ این سالیانِ او را خدشه‌دار کند و جلوی ماندگاری‌اش را بگیرد. او همیشگی است، چون راه سخت‌تر را برگزید. راه درست را!
برای همه‌ی این‌ها که نوشتم است، که حالِ دل و ذهن‌مان خوب نیست. من با تماشایِ ویدئوی مهربانانه‌ی تبریک سال نوی استاد محمدرضا شجریان حالم دگرگون شده. تا مرز جنون رفته‌ام. سیاوش را به موهای انبوه و مرتب مشکی‌اش در ذهن داشتم. ابلهانه و خودخواهانه می‌اندیشم که او حق ندارد بیمار شود یا تغییر کند. نباید جور غریبه‌ای بشود. باید همان استاد عزیز همیشگی باشد. اما سوای خودخواهی و حتی بلاهت ناشی از قضیه‌ی «قفل شدنِ ذهن»، ورای حالت نفی و انکار و فلج شدن و ترسِ ذهن، مثل کودکی زیر گریه زده‌ام. ما نمی‌دانستیم. من نمی‌دانستم. از این ندانستن، شرمنده‌ام. از این که او همیشه مراقب حال ما بوده و ما در حق‌ش، چنین نبودیم، خجالت می‌کشم. و خب… دستم خیلی خالی است. من قدرت‌ش را ندارم که به تمام گزاره‌های منطقیِ پیشِ رو فکر کنم. من همین پست قبل، از امید نوشتم. و در تقریباً تمام پست‌های اخیرم. دستم خالی است و می‌دانم چیزی جز همین امید ندارم. نه من، نه علیرضا، نه والدینم و نه تمام ما که خاطرات‌مان از شجریان، کمابیش کاملاً مشابه است.
من به وسع قلم خود و توان «یک پزشک» از تک‌تک شما خوانندگان همیشگی و جدیدمان، درخواستی دارم. این‌که در دعاها و آرزوها و امیدهای‌مان. امیدِ بهبودیِ استاد شجریان را فراموش نکنیم و آرزو کنیم که کادر پزشکی، به نحو احسن، وظایف‌ش را انجام می‌دهد. هیچ دلیلی ندارد که افکار منفی در سربپرورانیم و مگر همیشه برای‌تان ننوشتم که همه‌ی زندگی، یک جنگ است؟! هیچ دلیلی ندارد که استاد شجریان، در این جبهه‌ی تازه، پیروز نشود. ابزارِ ما که مدیونِ قوت‌قلب و هم‌دوشیِ استاد شجریان با خود هستیم، همین امید است. من لحظه‌ای از این امید دست نمی‌کشم. آرزویم این است که هیچ‌کدام‌مان نکشیم. از هرجای سرزمین، تیر دعایمان را روانه کنیم. کارگر خواهد شد. به امید سرافرازیِ موسیقیِ اصیل ایران‌زمین و سلامتی کاملِ استاد محمدرضا شجریان، خسروی سیاوشانِ ساز و آواز!
فرانک مجیدی
